569

3. CZASOWNIKI ODPRZYMIOTNIKOWE

Czasowniki odprzymiotnikowe są efektem przekształcenia słowotwórczego przymiotników z użyciem dwóch typów formantów: prostszych formantów paradygmatycznych i nieciągłych formantów prefiksalno-paradygmatycznych; i jednym, i drugim mogą towarzyszyć altemacje morfonologiczne w tematach, czasem też (w formacjach nieprzechodnich identycznych z przechodnimi) postfiks się.

Derywacja paradygmatyczna polega na odrzuceniu przymiotnikowych końcówek fleksyjnych i dodaniu do tematów przymiotnikowych czasownikowych sufiksów tematycznych, głównie -owa- (-uj-) oraz -i (-0-), rzadziej -e- (-ej-), -a- (-aj-), -ną- (-n-), i związanych z nimi końcówek odpowiednich koniugacji, np. chor-y, -a, -e -*■ chor-owa-ć (chor-uj-ę), czarn-y, -a, -e -* czern-i-ć (czerni-0-ę), chud-y, -a, -e —> chud-ną-ć (chud-n-ę). Tworzą one w różnych proporcjach niedokonane formacje transpozycyjne oraz mutacyjne procesualne i kauzatywne.

Drugi typ derywacji ma charakter złożony: do tematów przymiotnikowych (po odcięciu końcówek) dołączane są powyższe sufiksy tematyczne z końcówkami oraz prefiksy takie same, jakie są stosowane w czasownikach odczasownikowych, np. realn-y, -a, -e -» u-realn-i-ć (u-realni-0-ę), nag-i, -a, -e -* ob-naż-y-ć (ob-nai-0-ę). W wyniku tej złożonej operacji morfologicznej czasowniki wzbogacane są o niektóre znaczenia prefiksów (wraz z aspektem dokonanym), co zbliża je do formacji odczasownikowych (z tej racji formacje transpozycyjne są tu wykluczone). Ten dwoisty charakter formacji objawia się w podwójnej motywacji: przez przymiotnik i czasownik, stąd w niektórych wypadkach nie jest pewne, czy derywat jest fundowany przez nomen, bowiem odpowiadające im czasowniki bezprefiksalne, choć nie są używane, stanowią formacje potencjalne, np. wyzgrabnied <— zgrabny || zgrabnied.

Niekiedy prefiksacja służy zróżnicowaniu derywatów pochodnych od różnych podstaw o tej samej postaci fonologicznej, por. uprościć *- prosty ‘nieskomplikowany’, wobec prostować <- prosty ‘nie odchylający się w żadną stronę’.

Formacje prefiksalno-paradygmatyczne - dokonane z racji obecności współformantu prefiksalnego - ulegają imperfektywizacji za pomocą wymiany sufiksów tematycznych według wcześniej opisanych zasad, np. roznamiętnid się : roznamiętniad się, obnażyć : obnażać, rozpowszechnić : rozpowszechniać', odnosi się to w pełni do formacji kauzatywnych, natomiast formacje procesualne poddają się temu z pewnym trudem.

Schemat klasyfikacji czasowników odprzymiotnikowych przedstawia się następująco:

1.    Derywaty transpozycyjne, np chorować

2.    Derywaty mutacyjne

2.1.    formacje procesualne

2.1.1.    paradygmatyczne, np. dziczeć,

2.1.2.    prefiksalno-paradygmatyczne, np. obezwtadnieć',