dramat5

' 'K'iuonic/nj\’h /broiini;tr/> \s stylu siwur/oiiym pr/c/ I tu^i* i liuniUN (ojca). iui /.imiI/Nl łnclodramały/ticji i ^>dmonumcnluli/owuma klu»yc/nych schematów przy pokazywaniu historii >W*tzcpo jest icdnoc/cśnic polcmikii z. upologctycznym stosunkiem do obyczajów panujących s*. duwnc.f mugnacko-szlachcckiej Polsce oraz moralna rehabilitacja bohatera tytułowego, przyszłego hetmana Ukrainy, spostponowanego w szlacheckiej opinii (Pamiętniki Paska).

W fłeatryks ( V«ci istnieje duszna atmosfera okrucieństwa i malownicza sceneria włoskiego renesansu; nu takim tle przedstawiono analizę rozdwojeniu psychicznego tytułowej bohaterki, łączącej w sobie nieoczekiwane impulsy zła i dobra, aktywność zbrodniarki i bierność niewinnej ofiary, wzniosłość czystej miłości i pamięć o brutalności kazi rod z t w a. Stosunek do tej postaci jest więc odmienny od przekazu ludowej, rzymskiej legendy o sławnej ojcobójczyni oraz od rozmaitych literackich i teatralnych (demonstrowanych na scenach Paryża) sugestii przy przypominaniu tej historii. Równocześnie zaś — poprzez przywoływania scen i postaci zwracających uwagę swym podobieństwem szekspirowskim — jest to próba zintegrowania atmosfery Makbeta oraz Romea i Julii* dzieł odmiennych ze względu na charakter tragicznych namiętności determinujących ich światy: namiętności destrukcyjnej i namiętności optymistycznej.

łlorxz ryńsk i to utwór napisany proza, a zgodnie z dawnym zwyczajem prozę przeznaczano dla ..niższych*’ gatunków dramatycznych. Z ..dramą** łączy ten utwór także kompozycja luźnych obrazów oraz obecność scen tłumnych i fantastycznych. Jest w nim syntetyczny obraz Polski stanisławowskiej, pokazujący typowe środowiska i kluczowe konflikty epoki oraz ..romantyczna’* diagnoza przyczyn ówczesnej katastrofy narodu: ośrodki politycznej myśli okazały się zdradzieckie (magnuteria). bierne (szlachta), utopijne (oświeceni rewolucjoniści), a główny bohater powołany do tego, aby objąć przywództwo — wrażliwym, uwikłanym w ..grzeszne** romanse młodzieńcem, niezdecydowanym i słabym. Aluzyjne wobec Szekspirowskiego Hamleta podobieństwo sytuacji miało przynieść refleksję opartą na porównaniu dwóch postaci należących do innych czasów, innych środowisk, a przeżywających podobne konflikty i problemy moralne. Taka modernizacja konwencji „dramy'* oraz taka funkcja analogii szekspirowskich zbliża ten utwór Słowackiego do tego typu teatru, który proponowali romantycznemu Paryżowi A. dc Vigny i A. de Musset ( Lorenzaccio ).

Dramatem najbardziej poetyckim, a jednocześnie polemizującym z sentymentalną i ludomań-ską t * t crack ością romantyzmu jest Balladyna* inspirowana przez niemieckie i francuskie dyskusje nad stworzeniem teatru poetyckiego symbolu, wykorzystującego groteskowość i naiwność ludowości. Jest to utwór najwnikliwiej zastanawiający się nad tragizmem praw rządzących historią, choć są w nim prowokacyjne wobec romantycznego historyzmu anachronizmy. Szekspirowska stylizacja piętrzy aż do efektu pa rody stycznej ironii krwawe, pełne grozy okropności ze znanych tragedii (Król Lear. Makbet} i wiąże je z baśniową feerią najgłośniejszej komedii {Sen nocy letniej). Jest to też próba stworzenia polskiej ..kroniki dramatycznej** opierającej się na paradoksu lności skojarzeń różnorakich motywów z narodowych podań przedhistorycznych, inaczej w tym dramacie niż w ludowej tradycji uformowanych i zestawionych. Dzieło to proponuje dwie odrębne wizje świata: baśniową i satyryczno-polityczną, zbudowane kunsztownie, z przestrzeganiem zasady symetrii oraz funkcjonalnością wszystkich postaci i scen. Całość prowadzi do refleksji nad niemożnością aktywnego zespolenia w historii polskiego narodu tęsknoty za szlachetnością, czystością i legalnością / politycznymi racjami stosowania podstępu i zdrady. Stanowić to ma istotę tragizmu naszych dziejów i podstawę pesymistycznej wizji przyszłości.

Następna ..kronika dramatyczna” — Lilia Weneda — ujęta jest także w stylizację szekspirowską, tutaj zmonumcntalizowaną antyczną ramą „chórów” i klasycznym rytmem ..białego” wiersza. —Goplańskic" realia podaniowe ubrane są tu w kostium mitologii celtycko-skandynawskiej, rzuconej w osjaniczną scenerię. Dominuje w Lilii Wenedzie ton elegijnego patosu i apokaliptycznej grozy. Ze splotu wątków wynika przeświadczenie o tragicznym fatum ciążącym nad polskimi dziejami, tworzy się nastrój profetycznego pesymizmu. łJtwór ten dramatyzuje hipotezę niektórych ówczesnych historyków o „podbojowej” genezie państwa polskiego, co służy Słowackiemu do ilustrowania teorii o dialektycznej dwoistości charakteru narodowego Polaków, o „duszy anielskiej” więzionej w ..czerepie rubasznym”. Dzieło, w świetle autorskiego komentarza w dołączonym do pierwodruku Lilii W erurdy wierszu Grób Agamemnona, staje się nic tylko historią zagłady przedhistorycznego ludu. lecz także symboliczną przypowieścią o klęsce powstania listopadowego.

”1 zw. dramaty barskie: Ksiądz Marek nazwany w podtytule ..poematem dramatycznym” oraz Sen srebrny Salomei z podtytułem ,.romans dramatyczny**, budują refleksję historiozoficzną nad pierwszym zrywem powstańczym i pierwszą rewolucją, jakimi stały się w świadomości romantyków wydarzenia konfederacji barskiej oraz współczesne im ruchy hajdamackie. Kluczem interpretacyjnym tych dramatów jest mistyczna filozofia „genezyjska” Słowackiego.