9621686545

Wymiany fonematów samogłoskowych w oświetl, histor. 143

tr-ę // wy-cier-am ■pr-ę // wy-pier-am dr-ę // wy-dzier-am

ale tn-ę // wy-cin-am kln-ę // za-klin-am dm-ę // wy-dym-am.

Uwaga. Wymiana 'e // - // '<? w wyrazie bierz-e // 6r-ac // u-bier-ać ma inne znowu pochodzenie : 'e w formie u-bier-ać ma wprawdzie to samo pochodzenie, co 'e w takich wyrazach, jak wypier-am, ale 'e w formie bierz-e nie powstało z mocnego 6, jak, naprzykład, 6 z mocnego w wyrazach zew, dech, lecz jest dalszym ciągiem prasłowiańskiego i praindoeuropejskiego e. Świadczą o tern nietylko odpowiednie formy języka starobuł-garskiego ber-ełz, // u-bir-ati, lecz także fakty języka polskiego: w wyrazie bierz-e e zjawia się w zgłosce otwartej, a takie położenie było słabą pozycją 6 (s), w której ta samogłoska w języku polskim zanikała, jak np. w formie br-aó — stbułg. bor-ati; w wyrazach zew, dech z> znajdowało się w pozycji mocnej, w zgłosce zamkniętej (po zaniku końcowego z> w prasłow. *zz>vz>, *dzyv), a więc się utrzymało i przeszło’w polskie e. Tak więc wymiana 'e // - // 'e w wyrazach bierz-e // br-ać // u-bier-ać opiera się na prasłowiańskiej wymianie e // b // i, a nie na wymianie 6 // b II i, jak w wyrazach pr-ą // wy-pier-am; dr-ę,'l wy-dzier-am i t. p.

§ 85. W czasy praindoeuropejskie sięga również pochodzeniem swojem wymiana u // y, występująca w takich wyrazach, jak słuch-ać // dysz-eć, duch // dysz-eć. Wymiana ta jest odbiciem wymiany, która już w prajęzyku indoeuropejskim była następstwem połączenia dwóch wymian, wymiany ilościowej ou H u (ob. § 83) i wymiany u // u, opartej na wydłużeniu (ob. § 84). Z kombinacji tych dwóch wymian powstała praindo-europejska wymiana ou // u, która w prasłowiańskim po przejściu praindoeuropejskiego fonematu dwugłoskowego ou (przed spółgłoską) w u, a praindoeuropejskiego u w prasłowiańskie y,