9621686536

140 Wymiany fonemfttów samogłoskowych w oświetl, histor.

akcentu: fonemat.y występujące w zgłoskach słabych, ulegały redukcji, niekiedy zanikały zupełnie.

Odbiciem praindoeuropejskiej wymiany ilościowej jest polska wymiana ilościowa u // np. w wyrazach such-y, susz-yć fj schnąć; duch, dus-ić // dch-nąć {tchnąć). Wymiana ta odpowiada praindoeuropejskiej ou (eu) // u; fonemat dwugłoskowy ou występował w zgłoskach akcentowanych, w razie przerzucenia się przycisku na inną zgłoskę o (lub e) ulegało redukcji i zanikało, w związku z czem u niezgłoskotwórcze otrzymywało wartość u zgłoskotwórczego. Np.

greek. <psóysiv ‘uciekać’ // cpoysiv ‘uciec’

ostko ‘pędzę’ // £aoó0-rjv ‘został popędzony’

„ siX-'ęXooi>a ‘przybyłem i jestem’ // y;XoO-ov ‘przyszedłem ’.

W języku prasłowiańskim ou (eti) w położeniu przed fo-nematem spółgłoskowym uległ, jak i inne fonematy dwugłosko-we w tej pozycji, kontrakcji i przeszedł w u (długie), a pra-indoeuropejskie u wskutek redukcji rozwinęło się w języku prasłowiańskim w t. z w. jor, o, czyli u krótsze od zwykłego krótkiego u. To o w pewnych określonych pozycjach (ob. § 86) było wymawiane słabo i otrzymywało charakter o niezgłosko-twórczego. W ten sposób, jako dalszy ciąg praindoeuropejskiej wymiany ilościowej ou {eu) // u, powstała prasłowiańska wymiana u // o, która w języku polskim po zaniku słabego £> przekształciła się w wymianę u // Np.

st.-bułg. bud-iti // bod-eti ‘czuwać’

duy-h H diry-nątl. suy-b // Soy-nęti

polsk. duch // dch-nąć (tch-nąć)

„ such-y // sch-nąć.

Opisany wyżej przebieg rozwoju wskazuje, że wymiana ilościowa u // - wprawdzie pochodzeniem swojem sięga w odległą epokę praindoeuropejską, ale w postaci właściwych sobie