9621686590

Wymiany• Yonematów samogłoskowych w oświetleniu hiator. 157

iIIa stała się ich znamieniem zewnętrznem, np. w’czasie teraźniejszym czasowników zmiennotematowych konjugacji -ę -esz, np. 7iiosq, niosą, wiozę, wiozą, biorę, biorą, wiodę, wiodą, ale niesiesz, niesie, niesiemy, niesiecie; wieziesz, wiezie...; cierpiał, widział, ale cierpieli, widzieli. Zmorfologizowanie tych wymian, to znaczy, związanie ich z pewnemi typami morfologicznemi, nietylko sprzyja ich utrzymaniu, lecz sprawia nawet niekiedy, że wychodzą one poza granice, uwarunkowane pierwotnie dzia-łającemi czynnikami fonologicznemi. Pod wpływem ustalenia się takich postaci obocznych, jak wiozę // wieziesz, niosę jj niesiesz, biorę II bierzesz... w związku z formami wleczesz! (wlecze... powstały postaci oboczne wlokę, wloką, chociaż ze stanowiska histo-ryczno-dźwiękowego, pozycji przed tylno-językowem k przegłosu być nie powinno. Tak samo pod wpływem oboczności widział 11 widzieli, cierpiał // cierpieli w związku z formami leżał, słyszał, krzyczał powstały postaci leżeli, słyszeli, krzyczeli, chociaż w pozycji po £ ś c dawne ć długie jeszcze w epoce prasłowiańskiej przeszło w a niezależnie od jakości spółgłoski następnej, ze stanowiska więc głosowni historycznej oczekiwać powinniśmy postaci *leżali, *slyszali, *krzyczali (por. ros. lezali, slysali, kricali).

Pokrzyżowania dawnych stosunków, które się zachowywały prawidłowo, dopóki przegłos trwał w poczuciu językowem, jako żywy czynnik fonologiczny, poszły z biegiem czasu w różnych kierunkach, nietylko bowiem, jak się to uwidocznia z przytoczonych wyżej^przykładów, zostały wyrównane stare oboczności w granicach, objętych tą lub inną odmianą przegłosu (bieda (I biedzie < biada // biedzie; siostra // siostrze < siostra (j siestrze, dział h w dziale < dział // w dziele), lecz z powodu zatracenia poczucia dawnych różnic, dzielących niegdyś samogłoskę e długie od e krótkiego, a tych obu odmian e od e, które się rozwinęło z mocnych jerów, tu i owdzie można spotkać pomieszanie obu rodzajów przegłosu, a niekiedy przeniesienie wymiany przegłosowej na samogłoskę e, powstałą z mocnego jeru (joru). Np. pieśń // piosnka zamiast *piasnka (por. stbułg. pesnb, wskazujące na prasłow. e długie); sień / ( sio?ika zamiast *sianka (por. stbułg.