9621686587

15G Wymiany fonematów samogłoskowych w oświetleniu histoi*.

go e e jeszcze w epoce pralechickiej różniły się sposobem wymawiania: e długie zbliżało się bardziej ku a i było wymawiane mniej więcej jak [aj, a e krótkie było najwidoczniej wąskie i zbliżało się do i, było więc wymawiane jak [e]¹). Przegłos e długiego odbył się prawdopodobnie wcześniej, niż przegłos e krótkiego, bo wynik jego we wszystkich językach grupy Jedlickiej, a więc nietylko w polskim i kaszubsko-pomorskim, lecz także połabskim, jest jednakowy — daje wszędzie a; natomiast rezultat przegłosu e krótkiego w połabskim jest nieco inny, niż w kaszubsko-polskim: tam w następstwie jego powstała wymiana i Ile,-w polskim i kaszubskim wymiana el/o (ob. cz. I § 37, 2). Tendencja przemiany musiała się przeto przejawić wcześnie, już w epoce pralechickiej, ale ostateczny jej rezultat przypadł na okres późniejszego zróżnicowania się dialektu połabskiego i kaszubsko-polskiego ²).

Stosunki dźwiękowe, wytworzone przez przegłos, zrazu regularne, z biegiem czasu uległy w wielu wypadkach pokrzyżowaniu wskutek drugorzędnych wyrównań, powstałych w następstwie upodobnienia morfologicznego. Tak, naprzykład, staropolskie oboczności zenie // żona, siestrze // siostra, Piętrzę // Piotr, {na) czele // czoło, {na) ścienie U ściana zostały wyrównane. Mówimy dziś żonie, siostrze, Piotrze, {na) czole... Stare fonologicznie prawidłowe, postaci zachowały się: 1) w formach izolowanych, które przez swoje wyosobnienie nie poddają się wpływom upodobnienia morfologicznego, np. wykrzyknik biada! obok rzeczownika bieda, gdzie fonologicznie nieregularne 'e zjawiło się pod wpływem 'e w takich formach, jak biedzie', lub przysłówki na czele, na przedzie obok rzeczowników na czole, na przodzie, gdzie u jest analogiczne pod wpływem takich form, jak czoło, czoła..., przodu, przodem... 2) w formach, w których rezultat starego przegłosu, czyli wymiana obocznych samogłosek

^Ł) Litera a oznacza a przednie wąskie; litera c oznacza e wąskie, rodzaj Francuskiego e (ferme). Inaczej o tern ostatnio Van Wijk. Slavia 2, 593 nst.

-) Od przegłosowego a, powstałego z pierwotnego e przed spółgłoskami twardemi przedniojęzykowemi, odróżniać należy a, które się rozwinęło w grupach ca, §a, za z dawnych grup ke, 0Przegłos jest zjawiskiem pralechickiem, a przejście ć w o po ć, ś, ż należy do epoki prasłowiańskiej.