9621686608

162 Wymiany fonematów samogł. w grupach fonol. w oświetl, hist.

skróceniem*) i odwrotnie, ros. |zoloto, |gorodz odpowiada czeskie zlato, hrad, serbskie zlało, grad²).

W języku polskim długość pod pierwotną intonacją akutowa i cyrkumfleksową ulegała, jak wiadomo, zatracie i zachowywała się tylko pod intonacją nowoakutową, stąd polskie wyrazy, odpowiadające wyżej przytoczonym wyrazom rosyjskim, czeskim i serbskim, mają w grupach trot tlot... samogłoski krótkie: bioto, krowa, brzoza, złoto. Natomiast długość (dzisiejsze pochylenie) zachowuje się pod dawną intonacją nowoakutową, np. polsk. brózda, mleko, dłóto — ros. boro\zda, molo\ko, < prasłow. *bor\zda, *mel\kó⁸) < *bor\zdd, *mel\kó.

Poza tym jednym wypadkiem zachowania starej długości (pochylenia) pod dawną intonacją nowoakutową, długość w grupach, kontynuujących prasłowiańskie połączenia torttolt... zjawia się tylko jako wynik zastępczego wzdłużenia w pozycji przed spółgłoską dźwięczną, w następstwie zaniku słabych zredukowanych samogłosek np. krowa, ale krówka <ł*krovzka, grodu, ale gród < *grodz.

Gdzie w następstwie opisanych warunków zachowywała sie stara lub powstawała nowa długość, tam na miejsce prasłowiańskich grup tort tolt... mamy dziś polskie połączenia trót tłót, czyli grupy głoskowe ró ló między dwiema spółgłoskami, np. kłóć, próć, wrócić, kłócić, wróbel, płótno. Tam, gdzie dawna długość uległa skróceniu, rozwinęły się połączenia ro lo, np. gród H grody, krowa // krówka // krów. W ten sposób powstały oboczności ró // ro, łó // ło.

W pozycji przed samogłoską prasłowiańskie grupy dźwiękowe -or- -ol- zachowywały następstwo swych składników bez zmiany i w takiej postaci przeszły również do języka polskiego. Stąd w obrębie jednych i tych samych rdzeni rozwinęły się oboczności: or ol er -el przed samogłoską, ro {ró) lo {ló) rze le

*) " oznacza w grafice serbskiej przycisk na krótkiej z zachowaniem pierwotnego miejsca akcentu.

²)    •*> oznacza w grafice serbskiej przycisk pierwotny na długiej.

³)    O metatonji starej cyrkunifleksowej intonacji w pozycji przed przyciskową akutową ob. w § 87 1.