9621686581

154 Wymiany fonematów samogłoskowych w oświetleniu histor.

działaje (por. 3 os. 1. mnog. działają), umUm, umie, < umieją, umieje (por. 3 os. 1. mnog. umieją).

2)    forni3^r bezokoliczników typu siać <[ *siejac.

3)    formy złożone przymiotników: dobra < *dobraja, dobrć <C*dobroje, dobrego < * dóbr a jego.

4) formy ściągnięte zaimków: md    moja, mego <j mojego.

5)    formy rzeczowników nijakich z pierwotnym przyrostkiem *t>je, np. picić, życić, piśanić < *pitbje, *zitbje, *pisanbje.

6)    formy rzeczowników żeńskich z pierwotnym przyrostkiem *bja, np. rola, głąbią <j*orlbja, *głęhbja.

Temi samemi stosunkami, jakiemi łączą się historycznie samogłoski pochylone d 6 ć z jasnemi a o e, związane są również samogłoski ę//ę. Język pralechicki, a wraz z nim i polski, odziedziczył po epoce prasłowiańskiej dwie samogłoski nosowe: 1) palatalne, zmiękczające poprzedzającą spółgłoskę ę, które już w prasłowiańskim miało ustną artykulację bardzo szeroką, zbliżającą się do a przedniego czyli [a]; 2) samogłoskę nosową tylną <?, której artykulacja ustna była również szeroka, to jest zbliżała się do a tylnego zwężonego [«]. Obie samogłoski nosowe były pierwotnie długie, ale język pralechicki, jak w innych samogłoskach, zachował i tutaj długość tylko pod intonacją no-woakutową; pozatem długość mogła powstawać wtórnie albo na skutek zastępczego wzdłużenia albo w wyniku kontrakcji. Z biegiem czasu artykulacyjne wartości obu nosówek spłynęły w jedno i pozostały tylko różnice iloczasowe. W ten sposób język polski do końcowych lat w. XV posiadał jedną nosówkę [q], której wartość ustna zbliżała się do a. Występowała ona bądź w iloczasie długim, bądź też jako samogłoska krótka. Do tych różnic iloczasowych zaczęły się dołączać, jak w innych samogłoskach, także różnice jakościowe. W języku literackim [ą] długie, jak a ustne, poszło w kierunku o i rozwinęło się w [ę], zaś [q] krótkie przeszło w [ę]. Proces ten odbył się pod koniec wieku XV, a gdy na początku wieku XVI zatracono różnice iloczasowe, [ę] pozostało, jako odbicie dawnej długości, [ę] jako kontynuacja starej krótkości. Między ę // ę ustalił się przeto ten sam stosunek, jaki