9621686572

Wymiany fonematów samogłoskowych w oświetleniu histor. 151

< *| horda fi *\bordo', w takich wypadkach w języku polskim samogłoska rdzenna jest krótka, bo jej stara intonacja cyrkumfleksowa nie uległa metatonji, np. poi. gwar. głova, broda.

W drugiej epoce prasłowiańskiej metatonji stara intonacja cyrkumfleksowa przeobrażała się w nowoakutową pod wpływem redukcji, czyli skrócenia dawnych U i w z b. Ślady tej drugiej metatonji pozostały w pochyleniu samogłoski rdzennej całego szeregu wyrazów zdrobniałych, utworzonych zapomocą przyrostków -ek, -ha < prasłow. -*nhz -zha z dawniejszego -*uku *-uka. O ile wyraz zasadniczy, od którego te wyrazy zostały utworzone, miał w zgłosce rdzennej intonację cyrkumfleksowa, to pod wpływem redukcji przyrostkowego u w 'b, następowała metatonja zgłoski rdzennej: stara intonacja cyrkumfleksowa przeobrażała się w nowoakutową i sprzyjała zachowaniu się w pra-lechickim długości, skąd późniejsze i dzisiejsze polskie pochylenie. Np. poi. głowa, ale główka < *golvbka < *gólvuka; por. ros. golo\va <C*gól\va_f alego\lovka <i*gblvz>ka; poi. broda, ale bródka <^*bbrdi)ka> <l*bdrduka, por. ros. boro\da <^*bór\da, ale bo\rodka, <C*b'ord7>ka\ poi. gródek < *gbrdz>ko < *górdUkii, por. ros. |goroda    *gdrda

z intonacją cyrkumfleksowa zgłoski rdzennej wyrazu zasadniczego ¹).

Metatonja obejmowała nietylko starą intonację cyrkumfle-ksową, lecz także pierwotną akutową. W wyniku przeobrażenia pierwotnej akutowej powstawała intonacja nowocyrkumfle-lc sowa, pod którą długość tak samo, jak pod dawną cyrkum-fleksową i starą akutową, uległa w pralechickiin skróceniu, np. poi. mrozek < *morzokb ²) < mórzuku, por. ros. mo roza z pierwotną intonacją akutową na zgłosce rdzennej wyrazu zasadniczego.

Zjawiska metatonji początkiem swych pierwotnych przyczyn należą do epoki przedpolskiej, w szczegółach dadzą się przeto wytłumaczyć tylko na podstawie porównawczej, opartej

*) Intonacja nowoakutową (') tak samo, jak stara akutowa (') w językach ruskich w wypadkach t. zw. pełnogłosu dawała przycisk na zgłosce drugiej, a więc o|ro o|/o e|r<? c\lc.

^l) Znak ^A wskazuje tu na intonację nowocyrkumfleksową.