9621686527

138 Wymiany fonematów samogłoskowych w oświetl, histor.

Odpowiadającą tym wymianom polską wymianę fonematów samogłoskowych i // e spotykamy np. w wyrazach: wisi-eć // wiesz-ać, widzi-eć // wiedzi-eć, świt-ać // świec-ić, cisnąć // ścieśni-ać.

W położeniu przed fonematem samogłoskowym fonemat oi pozostawał bez zmiany, a ei rozwijało się w ii z i zredukowaneni; stąd poszła prasłowiańska wymiana ii // oi, polska ij // oj. Np.

pij-ę // poj-ę II {na)-pój z prasłow. *na-poj~b ¹) (jnij-ę fi ynoj-ę // fjnój z prasłow. *gnoj-b bij-ę H bói z prasłow. *boj-b

< *źw H goj-ę.

W wyrazach pij-ę // poj-ę, gnij-ę // gnoj-ę, żyj-ę // 0o/-ę wymiana ij U oj, odpowiadająca praindoeuropejskiej ei U oi, zachowała jedną z pierwotnych swoich funkcyj, bo wymiana e : o poza wskazanemi wyżej wyrażała także różnice, zachodzące między kauzatywnem znaczeniem czasownika a zwykłą jego wartością. Znaczenie kauzatywne czasownika polega na tern, że wskazuje on na zmuszanie do wykonywania, czyli spowodowywanie jakiejś czynności lub stanu. Tak, naprzykład, czasowniki sadzać, stawiać, łożyć (położyć) są kauzatywneini w stosunku do siedzieć, słać, leżeć. Otóż jednem ze znamion, zapomocą których wyróżniano formy kauzatywne czasownika w epoce praindoeuropejskiej, była wymiana rdzennego e na o. Np.

Greek. o|j.at ‘bać się' // <fo(3e(o 'straszyć, przerażać'

„ aśpco ‘czczę, szanuję, boję się. //    ‘wywołuję

szacunek lub strach, płoszę'

,,    itetfiio < *per-id ‘wnikam, wchodzę' // KopiCu ‘wypra

wiam'

Tiśpftu) ‘niszczę, zdobywam' // jropDśa) ‘każę niszczyć, każę zdobywać, t. j. oblegam'.

Ten sam stosunek znaczenioAry daje się wykryć w polakiem: piję I/ poję, gniję // gnoję, bo poję znaczy tyle, co powoduję picie, a gnoję = powoduję gnicie, goję — powoduję życie...

’) Litera b oznacza zredukowane, t. j. krótsze od zwykłego krótkiego i.