9621686584

\Vvmianv fonematów samogłoskowych w oświetleniu histor.

%    4    O    V

historycznie łączj^1, samogłoski pocliylone d ó ć z a o e jasnemi. Z tego wynika, że q zjawia się:

1)    jako ślad dawnej długości pod pralechicką intonacją no-

woakutową, np. mąka <^*mQ\kd <^*mq\kd (por. ros. mu\ka // mu\ku), ale męka <H\mókd, (por. ros. |muka // |muku)\ tak samo ręka<j*rq\kd <j\roka, (por. ros. ru\ka // juku); jądro <C*ję\dró <C*ję\dró, (por. ros. <C.ja\dro); rączka <^*ręcbka < *rqcika; kąsek -^'kęSokh <^ *kqsuk& (por. kęs), wiążesz < *\vęzesb < *vę\żćsi < *vę\żćsi < *vę\zcśi (por. ros. vja\zu, \vjazes ¹), ale trzęsiesz <    < \tręseśb <

*\tręsesi, (por. ros. trja\su, trja\seś).

2)    jako ślad długości, powstałej w wyniku zastępczego wzdłużenia wskutek zaniku słabej zredukowanej samogłoski przed spółgłoską dźwięczną, np. dąb, ząb, krąg, błąd obok sęp, sęk, pręt.

3)    jako kontynuacja długości, powstałej z kontrakcji, np. w narzędniku liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich, np. drogą < 'doryoją, żoną < *żenoją (ale w bierniku 1. poj. ę, drogę, żonę).

§ 88. Wymiana samogłosek 'ej!'o, 'e/1'a początkiem swojego pochodzenia sięga w czasy pralechickie. Zmianie w o ulegało pierwotne e krótkie, zmiana w a zachodziła w obrębie pierwotnego e długiego, np. wieź-e // wioz-ę (stbułg. vezetb{l vezq), nieś-e// nios-e, (stbułg. neseio/lnes<?), anięl-e U anioł, jedlina // jodła, stpol. siestrze ijsiostra, stpol. (na) czele // czoło, śmiecie// miotła] mierzyć//miara, (stblg. meriti// mera), bielić// biały, (stbłg. belyjb); cieście // ciasto, (stbułg. testo), wieniec /j wianek, (stbłg. ve7ibcb).

Obie zmiany noszą ogólną nazwę przegłosu. Przegłos następował w położeniu przed spółgłoską twardą przedniojęzy-kową (t d s z n r l), o ile po niej nie następowała miękka ptynna iub nosowa, np. jodła, ale jedlina, wiodłem, ale wiedli, siadłem, ale siedli, wiatr, ale wietrzny ²).

Okoliczność, że przegłosowe e rozwijało się w a, a przegłosowe e — w o, świadczy, że odziedziczone z prasłowiańskie-

*) Zmiany metatoniczne i zasady przesunięć przyciskowych zostały przedstawione w cz. I § 10.

²) Ob. H. U ł a s z y n, Ueber die Entpalntalisierung der urslaw e- Laute im Polnisehen. Lipsk 1905 i A. Br ii ckner, O przegłosach polskiego c PF. 6, 583 nst. (1907).