9621686575

152 Wymiany fonematów samogłoskowych w oświetleniu histor.

na materjale różnych języków słowiańskich, i dlatego tutaj trzeba było poprzestać na zarysie ogólnym, wyjaśniającym tylko naturę czynników, które ją do życia powołały.

2. Drugiem źródłem, z którego powstały polskie samogłoski długie, późniejsze pochylone, było wzdłużenie. Wzdłużeniu ulegały zarówno pierwotnie krótkie, jak te krótkie, które pod intonacją nienowoakutową powstawały z dawnych długich. Wzdłużenie to miało charakter zastępczy i pozostawało w związku z zanikiem słabych jerów (jorów). Ponieważ zróżnicowanie samogłosek zredukowanych na słabe (niezgłoskotwórcze) i mocne (zgłoskotwórcze) odbyło się jeszcze w epoce prasłowiańskiej, więc proces zastępczego wzdłużenia samogłosek krótkich (lub skróconych) początkami swych pierwotnych przyczyn sięga stanu prasłowiańskiego, ale ostatecznie rozwinął się na gruncie poszczególnych języków słowiańskich w okresie zupełnego zanikania słabych jerów (jorów). To też obok tendencyj ogólnych mogły się tu wytworzyć czynniki uboczne, które sprzyjały lub działały hamująco na rozwinięcie się wzdłużenia zastępczego. W języku pralechickim, a stąd i w polskim jako. warunek uboczny wzdłużenia, dołączyło się położenie przed spółgłoską etymologicznie dźwięczną, np. krówka <^¹krouoka, brzózka <C,¹brozhk(t_r dróżka <^¹drożi>ka, (por. krowa, brzoza, droga, ros. ko\rova, be\reza, doiroga^J). Natomiast przed spółgłoską bezdźwięczną i nosową wzdłużenia niema, np. sroczka, stopka, kopka, psotka, szczotka, (w wyrazie rzeczka, gwar. rzóczka niema wzdłużenia, lecz zachowanie starej długości pod intonacją nowoakutową, powstała z cyr-kumfleksowej w drugiej epoce prasłowiańskiej metatonji: rzeczka < ¹reci>ka < ¹recika).

1

Pochylenie (długość) samogłoski rdzennej, jak wskazuje akcent przytoczonych wyrazów rosyjskich, jest tutaj innego pochodzenia, niż w wyrazach ijlówka, bródka (ob. wyżej). Tam (t. j. w tego typu wyrazach. tjlówka) mamy starą długość, przechowaną pod intonacją nowoakutową, powstałą z pierwotnej cyrkumfleksowej w okresie redukcji ii w ?>: tutaj (to jest w wyrazach typu krówka), samogłoska rdzenna miała pierwotnie intonację akutową, która w okresie metatonji związanej z redukcją ii w o, przeszła-w nowocyrkumfleksową, a pod taką intonacją długość uległa skróceniu. Wzdłu zenie nastąpiło później w związku z zanikiem 'b.