DSC06517

Geneza i występowanie rozsypiskowych złóż minerałów ciężkich 229

Geneza i występowanie rozsypiskowych złóż minerałów ciężkich 229

1 - warstwy wzbogacone w minerały ciężkie

Rys. 9.1. Schemat występowania rozsypisk minerałów ciężkich

w strefie brzegowej

Źródło: Kotliński, 1997a, ze zmianami.

żach Nowej Zelandii czy Japonii źródłem składników były skały efuzywne. Źródłem złota czy kasyterytu są żyły i strefy skał intruzywnych w osadach mezozoiczno-kenozoicznych. Źródłem złota i platyny są także osady aiuwialne powstałe w zatopionych dolinach na szelfie (Indonezja, Tajlandia, Alaska) [Dimow i in., 1990].

Brzegowe i przybrzeżnomorskie złoża rozsypis-kowe wyróżniają się następującymi cechami [Kot-liński, 1984, 1997a]:

-    występują z reguły między linią przypływu i odpływu, bądź w strefie przyboju, tworząc wąskie strefy wzbogacone w określone składniki ciężkie, niedaleko od skał macierzystych, tj. źródła tych składników;

-    skupienia minerałów tworzą się zwykle w piaskach drobnoziarnistych, dobrze wysorto-wanych, rzadziej różnoziamistych i żwirach;

-    mają znaczną rozciągłość (nawet setki kilometrów), często przy małej szerokości i niewielkiej miąższości warstw wzbogaconych (rzadko przekraczających 1 m), tworząc naprzemianległe przewarstwienia w osadach warstw płonnych i wzbogaconych;

-    są to z reguły złoża odkryte, występujące zazwyczaj w górnej części profilu osadów piaszczystych;

-    w przekroju poprzecznym skupienia minerałów ciężkich mają formę wąskich soczewek wyklino wy wuj ących się stopniowo zarówno w kierunku morza, jak i lądu (rys. 9.1).

Podczas poszukiwań złóż rozsypiskowych minerałów ciężkich występujących w strefie przy-brzeżnomorskiej stosowane są powszechnie geofizyczne metody poszukiwań (sejsmoakustyka, magnetometria), echosondaż pionowy i poziomy, fototeleprofilowanie oraz bezpośrednie obserwacje dna dzięki wykorzystaniu pojazdów podwodnych, zdjęć lotniczych, satelitarnych i innych. Celem tych prac jest ustalenie obecności występowania takich form dna, z którymi mogły być związane koncentracje składników użytecznych, np. pogrzebane doliny rzek, odcinki ujściowe (delty), wyrównane powierzchnie denudacji i erozji, wychodnie skał podłoża. Duże zróżnicowanie własności fizyczno-mechanicznych składników mineralnych tworzących rozsypiska umożliwia efektywne wykorzystanie przy poszukiwaniach metod elektrooporowych, magnetycznych, radiometrycznych. Wybór metod poszukiwań zależy jednak od rodzaju surowca i budowy geologicznej akwenu.

Rozmieszczenie złóż minerałów ciężkich

Rozmieszczenie rozsypiskowych złóż minerałów ciężkich jest nierównomierne. Minerały ciężkie, diamenty i materiały budowlane zajmują, po surowcach energetycznych, drugie miejsce pośród surowców mineralnych eksploatowanych ze złóż podmorskich. Największe znaczenie przemysłowe mają złoża zlokalizowane na wschodnich wybrzeżach obu Ameryk oraz na zachodnim wybrzeżu Australii (tab. 9.1).

Ocean Atlantycki

Złoża cyny

Złoża rozsypiskowe cyny na Atlantyku związane są przede wszystkim z zachodnimi brzegami Aftyki (rys. 9.2). Cynę wydobywano od dawna na półwyspie Komwalia z granitów i osadów paleozoicznych w South Grotty, Levent Geeve, Wheel Jane. Wyrobiska górnicze w miarę rozwoju wydobycia prowadzone były pod dnem morskim. W początku lat 70. odkryto na szelfie Komwalii bogate złoże cyny - znajduje się ono na głębokości 20-30 m. Wydobycie osiąga wielkość około 3,3 tys. ton cyny rocznie (uwzględniając złoża lądowe i morskie), zaś zasoby rozpoznane szacowane są na 130 tys. ton cyny.

W Europie, poza Wielką Brytanią, cyna pozyskiwana jest ze złóż rozsypiskowych, położonych u wybrzeży Hiszpanii i Portugalii. Złoża te, jak wskazują szacunki, zawierają około 20 tys. ton kasyterytu. Mniejsze złoża kasyterytu zawierające około 9 tys. ton znajdują się na wybrzeżach Nigerii.