DSCF0050

wy la wiła przewodnie motywy i tendencje w nim występujące — wyjaśnia ich źródła i kolejne etapy rozwoju, doszukuje sie nici łączących poszczególnych pisarzy. Przedstawia ponadto kilka interpretacji dramatu amerykańskiego — interpretację Erica Bentleya, Roberta Brusteina i Louisa Broussarda. Każda ze sztuk opatrzona jest notką biograficzną zawierającą najważniejsze dane o autorze, a także bibliografię obejmującą wydania jego utworów oraz najważniejsze o-mówienia krytyczne.

Przyjrzyjmy się więc wymienionym we „Wstępie" wspólnym elementom różnych dramatów amerykańskich. Po pierwsze, cały niemal dramat amerykański — począwszy od ONeilla a skończywszy na Al-bee'm. bez względu na treść i bez względu na technikę .pisarską — nosi na sobie piętno melodramatycz-ne, operuje przesadą, pobudza do wzruszeń, wprowadza stereotypowe postacie i nie wykracza niemal poza ramy mieszczańskiej bawialni. Dzisiejszy dramat amerykański, nad którym ciągle jeszcze unosi się potężny cień 0'NeiUa, nie potrafi ©-derwać się od Jego „myśli teoretycznej", od przejęcia się psychoanalizą — Freudem i Jungiem. „Szukając u Amerykanów jakichś rytów wspólnych — pisze Tam — jakiejś ogólne) tonacji, trudno nie zauważyć, te dominuje (...) ttoo lb-senowtko - Slrindbergowtko - Freu-dowtkl".

MacLeish ze swoją alegorią poetycką i Rice z „Maszyną do liczenia". W antologii, jak również w ,Słowie wstępnym", nie pominięto dwóch bardzo istotnych nurtów dramatu amerykańskiego — komedii reprezentowanej przez Phi lipa Barowego, Samuela N. Behrmana, oraz dramatu poetyckiego, którego przedstawicielami są Maxwell Anderson, Archibald MacLeish, a częściowo także i Saroyan.

Przyczyny dominacji realizmu w „poważnym" dramacie amerykańskim są dwojakie: z jednej strony decydującą rolę odegrał rozkwit naturalizmu i realizmu w powieści a-rnerykańsikiej na krótko przed powstaniem pierwszych dramatów poważnego repertuaru amerykańskiego. Z drugiej strony, mamy tu do czynienia z określonym zapotrzebowaniem społecznym, ceniącym albo wodewile i musicale, służące czystej rozrywce, albo też sztuki o konkretnych sorawaoh i konkretnych problemach ludzi — podobnych do tych. którzy siedzą na widowni. Już de Tocqueviljle pisał, że Amerykanie nie znoszą abstrakcji, a najwyżej cenią konkret. Tak samo jak powieści Defoe’a, pisane dla niewykształconych mieszczan angielskich, tak i dramaty amerykańskie musiały stwarzać przynajmniej pozór prawdy. Łączyła sie z tym wszyst-k'm wreszcie funkcja społeczna dramatu. Real^!ści pragnęli odsłon*ć to. co Ikry je się pod powierzchnia życia amerykańskiego, chcieli pisać (mimo (poetyckiej formy, mimo wyszukania i zacięcia romantycznego), Millera a nawet ALbee’go. Sa to w zasadzie autorzy niepodobni, ale trzeba rozróżnić tu sprawy podstawowe od drugorzędnych. Każdy z nich usiłował na swój sposób wzbogacić realizm, uzupełnić go, a nawet zaprzeczyć mu, ale realizm mimo wszystko tkwił w idh sposobie pisania.

0’NeiU chciał uzupełnić realizm, wzbogacić go na drodze eksperymentu: sięgnął po ekspresjonizm, próbował stosować maski („The Great God Brown"), monolog („Strange łnterlude"), wątki antyczne („Żałoba przystoi Elektrze"), aż wreszcie powrócił do realizmu swych pierwszych utworów, by stworzyć jeden ze swych najlepszych dramatów:    „Zmierzch    długiego

dnia”. Przyznał się do kieski, do niemożności odejścia od realizmu, lecz klęska ta okazała się jego triumfem. Odets, wykorzystujący swe sztuki, by ukazać los proletariatu i protestować przeciwko jego wyzyskowi, posługuje się ekspresjo-nizmem. by głośniej i skuteczniej przemówić do widza.

Prócz wycieczki w stronę ekspres jon izmu, prób pokonania bariery między sceną a widzem, wędrówek: w czasie i prób analizy psychologicznej. mieliśmy także inne tendencje: Miller, a także chyba Williams, zadowalają sie dodaniem „piękna” czv „poetyckości” w pisaniu tych sztuk. W efekcie powstają sob realistyczny. („A Dellcate Ba-lance.’’)

Bardzo często dawna moralna doktryna realizmu nakazująca szczerze mówić o sprawach miłości oznacza w dzisiejszym dramacie a-merykańskim niemal wyłączne zainteresowanie sprawami płci. Widać to bardzo wyraźnie u WiUiam-sa, który z lubością opisuje wszelkie możliwe warianty normalnych i nienormalnych stosunków, ale Ingę („Pionie”), dla którego droga do rozwiązania większości problemów wiedzie przez łóżko, a szczególnie Albee nie pozostają daleko w tyle. Realiści amerykańscy zadowalali się na ogół „bezstronnym" ukazaniem życia, w nadziei, że widzowie sami wyciągną wnioski. „Dramaty z tezą” piszą przede wszystkim Anderson Odets i Miller, przy czym ten ostatni — choć ma wiele interesującego do powiedzenia o społeczeństwie amerykańskim — czyni to w sposób tak oczywisty, że zmienia swoje sztuki w u morał-niające przypowieści. Wokół tych właśnie prób rozwinięcia, uzupełnienia. zmiany i odejścia od realizmu rozgrywa się w poważnej częśJ ci historia amerykańskiego drama-tu. z którym dzięki antologii „Współczesny dramat amerykański” polscy czytelnicy będą mogli wreszcie sie zapoznać.

Szkoda tylko, że radość z otrzymania tak cennego wydawnictwa psują takie drobiazgi iak brak numeracji na grzbietach tomów.