ekologia01

ODDZIAŁYWANIA MIĘDZY GATUNKAMI: DRAPIEŻNICTWO

Oprócz konkurowania o pokann czy przestrzeń. gatunki mogą pozostawać we współzależności ach bez pośrednich polegających na drapieżmetwie. W szerokim ro/umicmu drapieżnictwo zachodzi wtedy, gdy osobnik jednego gatunku zjada osobnika innego gulunku. Często, tecz nie zawsze, związane jest to z koniecznością zabicia ofiary przez drapieżnika. Przyjmując powyższa definicję drapicżniclwu. można wyróżnić pięć jego rodzajów¹. Roślinoiercami sa zwierzęta, których ofiarami są zielone części roślin, nasiona lub owoce; często zjadane rośliny nic są zabijane, lecz tylko uszkadzane przez roślinożercę. Drapieżnictwo właściwe występuje wtedy, gdy drapieżniki polują na roślinożerne lub na inne drapieżniki. Za szczególne drapieżniki można uważać też t/.w. parazytoidy— owady składające jaja wewnątrz ciała, na ciele lub w pobliżu innych owadów będących żywicielami; larwy wydostające się z jaj odżywiają »ię kosztem owada-żywiciela. doprowadzając do jego śmierci. Pasożytami nazywamy takie rośliny i zwierzęta, które odżywiają się kosztem organizmu żywiciela. Ich wpływ na organizmy żywicieli jest nieco inny niż wpły wroślinoźerców na eksploatowane przez nich rośliny. Wreszcie, kanibalizm może być uważany za specyficzną formę drapieżnictwa. w której zarówno drapieżca, jak i ofiara należą do tego samego gatunku. Wszystkie te typy oddziaływań mogą być opisywane ża pomocą modeli matematycznych tego samego rodzaju; na początek możemy uznać je wszystkie u formy szeroko rozumianego ..drapieżnictwa".¹ Zagadnienie wpływa drapieżnictwa na populacje było szeroko badane zarówno od strony praktycznej, jak i teoretycznej, gdyż ma ono dla łudzi duże znaczenie ekonomiczne.

Drapieżnictwo jest bardzo ważne z trzech punktów widzenia. Po pierwsze, może być czynnikiem ograniczającym rozmieszczenie bądź liczebność populacji ofiar (rozdz. 6). Jeśli gatunek zwierzęcia, którego populacja jest w ten sposób ograniczana, jest iiwu/.any za szkodnika, sądzi się. źc drapieżnictwo jest pożyteczne. Jeśli natomiast ograniczunie na skutek drapieżnictwa dotyka populacji cennych dla człowieka z jakichś powodów (jak np. renifery sądzi się, że drapieżnictwo jest zjawiskiem niepe żądanym. Po drugie, obok konkurencji, drapieżnictwo jest drugim rodzajem oddziaływali międzyga-tunkowych. które mogą mieć wpływ na kształtowa* nie się organizacji zgrupowań wielogatunkowych: tu rola drapieżnictwa będzie dyskutowana w roz*

240

1

Cecha wspólną wszystkich związków miedzy orpmi* zinumi, opiuuiych tu jako „drapieżnictwo w szerokim sensie", JcM wykorzystywanie przez jedne osobniki innych osobników jako źródłapokarmu. Takie rozumtcniedrapieźnic-twa pojawia się w literaturze ekologicznej (patrz np. Begon M. Mońimer M, 1981: Popularioo Ecology. A unificd uudy oł luiiinnls and plams. Blackwell Scientific PUbl., Osford. London (tłumaczenie polskie PWRiL. 1989) (przyp. tłum.).