Geologia0009

msz

_M . : ŹalcQ ^:Geologii .Ógó!nej i Maternatyc2nej WQGiOŚ . ĆWICZENIA Z GEOLOGII OGÓLNEJ

]

(6)

Minerały skał osadowych

W skałach osadowych występują minerały dwojakiego pochodzenia:

autogeniczne i allogeniczne.

Minerałami ailogenicznymi skał osadowych słaję się łe spośród minerałów skałołwórczyeh, kłóre sę najbardziej odporne na wietrzenie (zwłaszcza chemiczne) oraz na niszczenie w czasie transportu.

Podczas transportu - zwłaszcza, rzecznego i eo-licznego - niesione okruchy skalne ulegają niszczeniu (ścieraniu, rozdrabnianiu, a niekiedy też rozpuszczaniu), wskutek czego przechodzą w miarę upływu czasu do coraz drobniejszych frakcji. Tempo tego procesu zależy od wielu różnych czynników, ale ogólnie można podzielić najważniejsze minerały skałotwórcze na kilka grup o odmiennej odporności na niszczenie podczas transportu:

•    bardzo nietrwałe: gips, anhydryt, skaleniowce, oliwin;

•    nietrwałe: plagioklazy zasadowe, pirokseny, amfibole, kalcyt, dolomit, sydeiyt, glauko-nit, apatyt;

•    trwałe: plagioklazy kwaśne, ortoklaz, biotyt, granaty, epidoty, magnetyt;

•    bardzo trwałe: kwarc, muskowit, rutyl, turmalin, cyrkon.

Prawie wszystkie pospolite minerały skałotwórcze ulegają rozkładowi pod wpływem czynników wietrzenia chemicznego, ale jedne z nich rozkładają się łatwo, inne zaś - tylko w niewielkim stopniu. Zależnie od tego można je w przybliżeniu uszeregować w ciąg o rosnącej odporności na wietrzenie:

•    minerały solne (halit, syłwin itp.);

•    siarczany (gips, anhydryt);

•    kalcyt;

•    dolomit;

•    skaleniowce, oliwin;

•    amfibole, pirokseny;

•    serpentyn, epidot;

ptagiok4a-zy-z-asadewe-;--------- ----------------

•    plagioklazy kwaśne;

•    ortołdaz;

•    biotyt;

•    kwarc, muskowit, sery cyt;

•    apatyt, magnetyt;

•    granaty, cyrkon, turmalin, rutyl, korund itp.

" Wszystkie minerały i i allogeniczne, jeżeli sg

- świeże, wykazuj g ta-------

kie same cecky, jak w skałack macierzystych. W

przypadku ckoćby częściowego zwietrzenia ick makroskopowe rozpoznani e bywa utrudnione lub wręcz niemożliwe.

W rezultacie dominującym minerałem allogenicznym skał osadowych jest kwarc, bardzo odporny zarówno na wietrzenie chemiczne, jak i na niszczenie podczas transportu, a równocześnie - występujący stosunkowo obficie w różnych typach skał.. W drugiej...kolejności należy wymienić muskowit, który jest jednak mniej rozpowszechniony od kwarcu, a ponadto - wskutek małej twardości i doskonałej łupiiwości - ulega w czasie transportu silnemu rozdrobnieniu. Oprócz kwarcu i mus-kowitu wybitnie odporne są tzw. minerały ciężkie (cyrkon, rutyl, turmalin, granat, magnetyt, korund itp.). Występują one jednak w skałach skorupy ziemskiej w znacznie mniejszych ilościach i dlatego rzadko tworzą większe nagromadzenia w skałach osadowych. Pozostałe minerały tylko wyjątkowo występują jako allogeniczne składniki skał osadowych: spośród skaleni stosunkowo najczęściej zachowują się skalenie potasowe, znacznie rzadziej - kwaśne plagioklazy; spośród minerałów fe-micznych jedynie biotyt odgrywa niekiedy większą rolę: