komwerb016

246 Paweł Kovak

w różnych formach komunikacji,! więc nic tylko medialnej, wynika z jednej strony z mocy perswazyjnej tych bardzo wyrazistych opozycji, a z drugiej strony z możliwości relatywizacji poczynionych na podstawie przywołania tych schematów rozstrzygnięć. Wyrażenie całość informacji w sposób ukryty gwarantuje odbiorcom pewność, że sprawa jest już zbadana i ostatecznie wyjaśniona lub rozpoznana. Dzięki operatorowi przywołującemu schemat CAŁOŚĆ - CZĘŚĆ asercja staje siękomisywem, a więc wyklucza relatywizację świata prezentowanego w tekście. Z kolei wyrazy część, częściowo, fragment prowokują do relatywizacji i opatrzone nimi teksty stają się relatywne, bo odbiorcy nie traktują ich jako informacji, nadają im znacznie niższą rangę pogłoski, przypuszczenia czy domniemania/W nieco inny, choć oparty na tych samych zasadach sposób działa zaktualizowanie w tekście schematu CENTRUM - PERYFERIE, wydobycie go ze struktury głębokiej poprzez użyte w wypowiedzi wyrazy odsyłające do tych opozycyjnych kategorii. Pojęcie CENTRUM jest jednak mniej konkretne niż CAŁOŚĆ i jednocześnie znacznie bardziej przestrzenne, łatwiejsze do konceptualizacji niż choćby wyrażenie całość informacji. CENTRUM nie jest punktem tylko obszarem, stąd jedynie pozorna tautologia zawarta w wypowiedzeniu w samym centrum, a jednocześnie mała wyrazistość tej kategorii. Z perspektywy odbiorcy stwierdzenie w centrum zainteresowania znajduje się oznacza, że jest to najważniejszy, najistotniejszy problem. Tymczasem nadawca może używać tego określenia jako wskazania jednej z wielu spraw i kwestii, które są interesujące dla bohaterów tekstu. Schemat CENTRUM - PERYFERIE jest również bardziej dynamiczny niż CAŁOŚĆ - CZ^ŚĆ, a przede wszystkim mogą w nim zachodzić dwukierunkowe zmiany. W przypadku schematu pierwszego z reguły całość powstaje z części, w przypadku centrum i peryferii można opuścić centrum i znaleźć się na peryferiach, ale można też przedostać się z peryferii do centrum, a w dodatku granica pomiędzy tymi dwoma obszarami ma charakter umówmy i tymczasowy. Relatywizacja rzeczywistości, a także skuteczności komunikacji związanej z wyrażeniami koncentrować, na obrzeżach, na marginesie itp. czyni z tego schematu jedną z ulubionych metod interpretowania świata w tekstach publicystycznych.

W analogiczny sposób funkcjonują w- każdej formie komunikacji także pozostałeschematy prckonccptualne: POJEMNIK; ŹRÓDŁO-ŚCIEŻKA-CEL; OGNIWO/ WIĘŹ; GÓRA - DÓŁ; PRZÓD-TYŁ; RÓWNOWAGA; PRZYMUS. W połączeniu z opozycjami binarnymi, kategoriami anomalnymi i rytuałami granicznymi służą^opę językowemu ukierunkowaniu oceny rzeczywistości *Tjej hTerarchiżaćji w umyśle odbiorców, a także przez wpisaną w te zjawiska relatywizację powodują zwiększenie skuteczności i pozytywnej oceny komunikatów medialnych przez odbiorców.

Dynamiczny relatywizm sytuacyjny, zakładane przez nadawców r nych_zapo trzebowan ie u wyobrażonych odbiorców na względność komui niedookreśloność interpretacji rzeczywistości i skutków wypowiedzi < _Jłcen potwierdzają zwłaszcza pointy medialne, którymi dziennikarze n elektronicznych kończą swoje relacje w programach informacyjnych. F mają one charakteru stricte asercyjny, często są komunikatami opatn operatorami modalnymi (chyba, być może, prawdopodobnie) i przybieraj?; pytania retorycznego albo pytania, na które nic można w danej chwili i kompetentnej odpowiedzi. Tak dodatkowo rozbudowana i zmaksymali; relatywizacja podważa wartość informacyjną komunikatów mcdialnyc tych na analizowanych powyżej mechanizmach. Relatywizacja jest w komunikacji społecznej zjawiskiem tak powszechnym i niczbędn również jego badanie i wyniki stają się względne, niedoskonałe i ni fakcjonującc. W taki właśnie sposób widział pracę naukowca i dzieni ponad trzydzieści lat temu Alvin Toffler:

Każdy doświadczony reporter przekonał się nieraz, że obserwowane w danym ir zmienia swój sens i przebieg, zanim jeszcze jego opis znajdzie się na papierze. D: cały jcsl takim szybko zmieniającym się wydarzeniem. (A. Toffler 2007: 9).

Literatura

Baran Stanley J., Davis Denis K., 2007, Teoria komunikowania masowegi A. Sadza, Kraków.

Fiskc John, 1999, Wprowadzenie do badań nad komunikowaniem, prze!. A. Gierczak, \

Kalisz Roman, 1993, Pragmatyka językowa, Gdańsk.

Kcrbrat-Orccchioni Calherine, 1986, L‘implicite, Paris.

Kita Małgorzata, 1998, Przemiany modelu komunikacji werbalnej, [w:] Now nowe języki, nowe (i stare) problemy, red. E. Jędrzejko, Katowice, s. 71-S

Krzeszowski Tomasz P.. 1994, Parametr aksjologiczny wprzedpojęciowych scht wyobrażeniowych, „Etnolingwistyka” 6, s. 29-53.

Laskowska Elżbieta, 1992, Wartościowanie w języku potocznym, Bydgoszcz.

Levi-Strauss Claudc, 1970, Antropologia strukturalna, przeł. K. Pomian, War

Libura Agnieszka. 2000, Wyobraźnia w języku. Leksykalne korelaty sch wyobrażeniowych CENTRUM -PERYFERIE l SIŁY, Wrocław.

Libura Agnieszka (red.), 2007, Amalgamaty kognitywne w sztuce, Kraków.

Miczka Ewa, 2002, Kognitywne struktury sytuacyjne i informacyjne w intei dyskursu, Kraków.

Puzynina Jadwiga, 1992, Język wartości, Warszawa.

Rothcnbuhler Erie W., 2003, Komunikacja rytualna. Od rozmowy codzienne remonii medialnej, przel. J. Barański, Kraków.