Obraz5 (10)

Rozdział 14. Legitymizacja nierówności

największe szanse osiągnięcia wysokich stanowisk (zob. Sawiński, Stasińska 1986; Shavitt, Blossfeld 1993). Aspiracje związane z tą przełomową decyzją powinny zatem odsłaniać istotny aspekt hierarchii wartości, a równocześnie jest to test dla kandydatów do robienia kariery.

Nie będzie nic oryginalnego w stwierdzeniu, że liceum okazuje się najczęściej preferowanym wyborem w kategoriach inteligencji, pracowników umysłowych niższego szczebla i właścicieli firm. Wśród robotników odsetek ten odpowiednio maleje, z wyjątkiem robotników wykwalifikowanych, wyprzedzających - średnio rzecz biorąc - pracowników biurowych w przypadku aspiracji dla córek. Jeżeli chodzi o wybory dla synów, jedynym zaskoczeniem mogą być brygadziści, lokujący się w aspiracjach edukacyjnych przed właścicielami, technikami i pracownikami biurowymi. Wysokie aspiracje edukacyjne są dobrem o strategicznym znaczeniu, zwłaszcza w rękach inteligencji, która temu między innymi zawdzięcza swoje sukcesy.

Warto też odnotować, że liceum było dwukrotnie częściej preferowanym miejscem kształcenia dla córek. Wybrało je 62% respondentów, podczas gdy dla synów 31 %, co ilustruje znany fakt preferowania odmiennych wzorów kariery dla dzieci różnej pici. Świadectwem dużej zgodności tych postaw może być, rzucające się w oczy, występowanie w każdej kategorii przewagi wyborów dla córek. Nie jest to fakt bez znaczenia, bo być może aspiracje oddziałują na rzeczywiste wybory - w 1998 roku odsetek kobiet wśród osób z wykształceniem ogólnokształcącym wynosił 68,4%, a wśród mężczyzn 31,6%. Jak powszechnie wiadomo, kobiety zostają absolwentami liceów znacznie częściej od mężczyzn.

• Z danych przedstawionych w tabeli 9 wynika, że również aspiracje zawodowe podążają za statusem społecznym jednostek. Hierarchię tę ustalono na podstawie skali prestiżu zawodów, przez przypisanie wartości prestiżu zawodom, do których aspirowali badani przedstawiciele analizowanych tu kategorii. Skale prestiżu są standardowym narzędziem pomiaru aspiracji zawodowych, a - jak wyjaśniliśmy to w rozdziale ósmym - zwykło się w socjologii zakładać, że są one odbiciem układu stratyfikacyjnego w świadomości jednostek. Posłużyłem się tu najbardziej znaną skonstruowaną przez Treimana (1977), Międzynarodową Standardową Skalą Prestiżu Zawodów.

Łatwo stwierdzić, że podobnie jak w przypadku aspiracji edukacyjnych różnice między aspiracjami zawodowymi również kształtują się w postaci hierarchii. Kategorią o najwyższych aspiracjach jest inteligencja nietechniczna, która wybiera dla synów zawody sytuujące się - średnio rzecz biorąc - na poziomie 72 punktów na skali prestiżu. Na drugiej pozycji są wyższe kadry kierownicze. Podobnie wyglądały aspiracje dla córek, chociaż przy bardziej wyrównanej czołówce kategorii. Zaskakująco wysokimi aspiracjami wyróżniali się tu brygadziści, którzy niewiele ustępowali inteligencji. Hierarchię aspiracji zawodowych zamykają robotnicy rolni, którzy wyznaczali dzieciom najmniej ambitne plany życiowe. Deficyt aspiracji stanowi jednąz psychologicznych barier, które już w punkcie startu utrudniają im możliwości rozwoju.

Podobnie jak w sferze planów edukacyjnych, od synów i córek oczekuje się nieco innych ścieżek kariery. Średnia prestiżu dla córek wynosi 64 punkty, czyli trochę powyżej średniej (62 punkty) dla synów. Zwróćmy uwagę, że wpływ płci na aspiraqe zawodowe okazuje się znacznie słabszy niż przy wyborze liceum, który 202 nosi wyraźniejsze piętno .sfeminizowanego” wyboru. Jednak w sumie, gdyby decy-

dowały aspiracje a nie obiektywne procesy, mężczyźni sytuowaliby się na niższych pozycjach od kobiet, co jost interesującym odwróceniom nierówności pici w dziedzinach aspiracji i faktów. Analogiczną prawidłowość odnotowano w Stanach Zjednoczonych (Sewell, Haller, Ohlendorf 1970), pobudzając do spekulatywnego wniosku, że na poziomie deklarowanych wartości kobiety usytuowane są wyżej.

Tabela 9. Średnie prestiżu zawodów wybieranych dla syna i córki

Kategorie społeczno-zawodowe	Średnia punktacja na skali prestiżu zawodów dla
	syna	córki
Wyższe kadry kierowniczo w administracji państwowoj, dyrektorzy przedsiębiorstw	71	69
Inteligencja nietechniczna	72	67
Inżynierowie	69	71
Technicy	62	66
Pracownicy administracyjni średniego szczebla	69	67
Pracownicy biurowi	65	64
Prywatni przedsiębiorcy	61	66
Pracownicy placówek handlowych	61	65
Brygadziści	64	67
Robotnicy wykwalifikowani	61	64
Robotnicy niewykwalifikowani w produkcji	57	60
Pracownicy fizyczni usług	56	60
Robotnicy rolni	49	55
Właściciele gospodarstw	57	60
Średnia	62	64
Stosunek korelacyjny	0,31	0.23

LEGI

Kończąc tę myśl, trzeba skomentować zjawisko, które nie jest wizją i rzuca światło na konsekwencje tych postaw. Formułowanie wyższych aspiracji dla córek nie dotyczyło wszystkich pięter hierarchii społecznej. Nie występowało wśród inteligencji nietechnicznej i wyższych kierowników, którzy deklarowali wyższe aspiracje dla synów. Fakt, że w kategoriach tych synom przeznacza się wyższą pozycję, może być pewnym wyjaśnieniem mechanizmów odtwarzania się nierówności związanych z płcią. Wyższe aspiracje dla córek niższych urzędników, robotników czy chłopów mają bowiem mniejszą silę alokacji do wysokich pozycji zawodowych niż wyższe aspiracje dla synów, wysuwane przez lekarzy, kierowników wysokiego szczebla i innych ludzi, którzy coś znaczą.

Za wyższymi aspiracjami inteligencji i kierowników stoi większa siła przebicia, wyższy realizm i determinacja, gwarantujące odniesienie sukcesu w przyszłości. Próbując odpowiedzieć na pytanie, co może być przyczyną niskich aspiracji robot- 203