P1010625 (2)

16

r

17

indywidualnymi życzeniami i celami, lecz jako cod, co jest żądaniem czystej wartości rzeczo-w e j. Wówczas smutek tragiczny cechują jeszcze dwa szczegóły charakterystyczne, które mają swe źródło w nim samym i w jego przedmiocie.

Smutek w tym wypadku jest po pierwsze w szczególnym stopniu wolny od wszelkiego „podniecenia", „oburzenia", „nagany", a także nie towarzyszy mu żadne życzenie, „żeby się też stało inaczej!" $ właściwą mu jest cicha, spokojna wielkość, szczególny rodzaj pokoju i równowagi duchowej.

Dopóki jakieś zdarzenie podnieca jeszcze działalność naszej woli, dopóki zdarzeń^ to — wówczas, gdy się już dokonało i doprowadziło do katastrofy, — dopuszcza choćby tylko możliwość wkroczenia w pewnej chwili w bieg wypadków i takiego pokierowania sprawą, żeby to prowadziło do uniknięcia katastrofy. dopóty nie może pojawić się specyficzne zabarwienie tragicznego smutku.

Smutek tragiczny nabiera przez to także pewnego chłodu, który go odróżnia od wszelkiego smutku specyficznie podmiotowego, tzn. od smutku, przedstawiającego „smucenie się z czegoś", które przeżywamy jako j wychodzące z naszego „ja". Natomiast smutek tragiczny nachodzi nas niejako z zewnątrz za pośrednictwem duszy, a domagają się go postaci i zdarzenia •,tragiczne". Tragedia Ayschylosa zwłaszcza umie wywoływać w niezrównanej czystości to zabarwienie smutku.

Oba zabarwienia tego, co tragicznie smutne, opierają się na dwoistym rysie istoty tragiczności, o którym będziemy jeszcze mówili: na tym, że każde ograniczone w sobie indywidualne zdarzenie smutne ma cha-| rakter przykładu na pewien istotny rys naszego I świata, i na bezpośrednio występującej „nieuchron-I ności" zniszczenia wartości, nieuchronności, zawartej we wszystkim, co tragiczne.

W każdym prawdziwie tragicznym zdarzeniu wychodzimy półświadomie poza samo zdarzenie, które wydaje się nam tragicznym, i spoglądamy na trwałe, wraz z samą istotą świata dane już czynniki, związki, siły, które „coś takiego" umożliwiają. Bez zastanawiania się, bez pojęciowej czy innej „interpretacji", występuje przed nami bezpośrednio w zdarzeniu tragicznym pewna określona właściwość świata, która jest nam obecna naocznie w postawie przeczucia w samym zdarzeniu — nie zaś w wywnioskowanych .zeń przyczynach, powodach — jako coś, co jest tylko chwilowo z nim związane, lecz co zarazem jest niezawisłe od jego poszczególnych realnych części, od jego przyczynowych czynników i od wszelkiego przypadko-'wego zderzenia się rzeczy i zdarzeń.

Smutek — a mam na oku ową przedmiotową smulność, która unosi się dokoła samego zdarzenia tragicznego — ma przeto szczególną głębię („głę- j bia“ wzięta w sensie analogicznym do głębi w przestrzeni) i nieprzewidywalność, dzięki którym odróżnia fete ostro od wszelkiego smutku „z powodu" określonych [/ograniczonych wypadków. Tę „głębię" zyskuje przez lo, że „przedmiot" tragiczności jest zawsze dwojaki: « liaz jesj nim zdarzenie, stojące przed naszymi oczyma, j| bo wtóre zaś jest nim pewna istotna budowa świata, I

2