P1020267

18

zawsze musi się liczyć językoznawca zajmujący się realizacjami b (sfera parole).

Tak więc, gdv w grę wchodzi opisywanie zjawisk na przykład kolokwialnej odmianie polszczyzny językoznawca może korzystać pi^ wszystkim z ogólniejszego i szerszego rozumienia pojęcia stylu, ponj_c ? prawie każda wypowiedź jest do kogoś skierowana i nastawiona na jaty cel. a to w jakimś stopniu określa sposób posługiwania się możliwościami które stwarza język. Przeciętny nadawca (mniej lub bardziej świadomie czy naukowo) dokonuje wyboru z inwentarza środków, jakie ma do dyspozycji. Wybór dozwolonych elementów do konstruowania potocznej wypowiedzi (zwłaszcza mówionej) jest przywilejem każdego użytkownika, a zakres możliwości, z których on korzysta, ma charakter zarówno zindywidualizowany (uzależniony od twórczej aktywności jednostki), jak też społeczny (zdeterminowany w dużej mierze przez środowisko, które kształtuje jednostki; w tym wypadku mamy również do czynienia z wyborem środowiskowym utrwalonym krótszą lub dłuższą tradycją).

W wyborze elementów językowych różnicujących indywidualne, a także grupowe zachowania językowe dużą rolę odgrywa między innymi rozciągłość uzusu (tzn. nierównomierne trwanie pewnych właściwości językowych u poszczególnych przedstawicieli różnych grup społecznych)¹³, w tym również nieostrość granicy między normą i uzusem oraz między uzusem, innowacją i błędem , co z kolei otwiera dalsze możliwości wyboru (w pewnej mierze nieskrępowanego). Wszystko to dałoby się określić jako zabiegi w zakresie potocznej stylizacji, a wynikające stąd różnice między idiolektami - można by nazwać odrębnościami stylistycznymi. Jednakże kwestia ta nie jest tak jednoznacznie oczywista, ponieważ w zabiegach jednostkowych mieści się i dorażność, i spontaniczność, a te na ogólnie sprzyjają utrwalaniu w języku przeciętnej jednostki określonych < właściwości. W rezultacie w potocznych zachowaniach kolokwialnych nacechowane wybory indywidualne, a także wybory zbiorowe (środowiskowe, regionalne) mogą się mieścić w granicach swobód normatywnych, ale często należą wyłącznie do sfery uzusu społecznego. A zatem w potocznym mówieniu (w tym wypadku językiem ogólnopolskim) nacechowanie stylistyczne rozumiane jako prawo jednostki do wyboru dozwolonych środków językowych jest immanentną cechą aktu realizacji języka.

Potrzebę powyższych uwag na temat rozumienia stylu, dość obszernych w stosunku do rozmiaru artykułu, uzasadnia często zadawane pytanie o

charakter zjawiska, jakie stanowią różnice między kobietami i mężczyzna* mi w posługiwaniu się językiem, a ściślej: czy są podstawy, by określać je jako odrębne style.

Odpowiedź na tak sformułowane pytanie jest tylko wczęści twierdząca.

Przyjmując „wybór* za najistotniejszą, a zarazem najogólniejszą właściwość stylu - można tym mianem określić również odrębności w mówieniu kobiet i mężczyzn, podobnie jak każdej jednostki czy grupy społecznej.

Szersze ujęcie całości zagadnienia nie pozwala jednak na taką jednoznaczność. Nie daje się na przykład nazwać stylami odrębnych, ale doraźnych i nieustabilizowanych w języku, zachowali językowych (np. tylko w sytuacji emocjonalnych kontaktów między kobietą i mężczyzną czy też tylko w określonych sytuacjach towarzyskich) - nic mających znamion typowości i względnej (tu i teraz) trwałości, mimo iż takie różnice sąfaktcm społcczno-językowym.

Sama pizeciwstawność sposobów i zakresów posługiwania się specyficznymi środkami językowymi przez kobiety i mężczyzn - co w zasadzie stwarza możliwość mówienia o odrębnościach stylistycznych - nic jest wystarczająca, ponieważ de facto zjawiska te nie są w pełni symetryczne. Mężczyźni, posługując się w znacznej mierze nienacechowanymi elementami języka ogólnego i preferując jego funkcję komunikatywną, nie odznaczają się jako grupa zbyt wieloma specyficznymi cechami na tle ogółu użytkowników (najwyraziściej rysują się przekleństwa, wulgaryzmy i ob-sccna, ale one nie zawsze wyróżniają tylko mężczyzn, por. niżej). Kobiety, preferujące ekspresywną funkcję języka, mają jako grupa znacznie więcej wyrazistych właściwości, charakteryzujących głównie ich sposób posługiwania się językiem. I dlatego z większą pewnością można mówić o stylu w odniesieniu do kobiet niż mężczyzn (uwzględniając, oczywiście, historyczny aspekt zjawiska).

Pisząc o stylu kobiecym we współczesnej polszczyźnie kolokwialnej¹⁵, za najbardziej znamienne dla tego zjawiska uznałam następujące wyróżniki: 1) jest określony co do miejsca i czasu; 2) jest typowy tylko dla nadawcy-kobiety, w wypowiedziach skierowanych do różnych odbiorców, ale w pewnych zakresach tematycznych i sytuacyjnych - skierowany tylko do odbiorców-kobiet; 3) wyłonił się z potocznej odmiany polszczyzny, ale nie jest z nią w pełni identyczny; 4) otwartość stylu kobiecego prowadzi do jego znacznej zmienności i niejednolitości, na skutek stałego czerpania i przetwarzania, wchłaniania i gromadzenia, a także usuwania środków