P1050190

30 J. S. MartiemJanow

W porównaniu z kompleksem wyjściowym, takim jak (5), w zmodyfikowanych kompleksach (19) i (20) poważnie zmienił się sens. Ponieważ zmiany tej nie da się powiązać z wykonaniem jakichkolwiek koniecznych umowności, więc obie wymienione właściwości — kolejność relacji i rozmieszczenie członów relacji względem siebie — charakteryzują znaczeniową stronę kompleksu wyjściowego, a razem — składają się na jego podział konceptualny¹. Odpowiednio do tego za znaczeniowe należy uważać również te modulacje, które zmieniają podział konceptualny — mianowicie przytoczone wyżej modulacje inkluzji (5 —** 19) i konwersji (5 —> 20).

W ten sposób opis kompleksu środkami relacyjnej struktury składników bezpośrednich, z pominięciem kategorii propozycjonalnych, jest już bardzo bogaty i wygodny, a w każdym razie wystarczający do jednolitego przedstawienia tych właściwości, które jedynie mają wartość dla kompleksu spójnego. Tym bardziej interesujący będzie teraz zwrot do kategorii propozycjonalnych, które w naturalny sposób nadbudowują się nad strukturą składników bezpośrednich, a mający na celu zrozumienie ich składu i sposobu wykorzystania.

1.5. Kształt propozycjonalny, jego skład i wykorzystanie Porównajmy kompleksy w postaci (11' a, b) z ich przedstawieniem relacyjnym (11). Głównym, co je różni od jego struktury relacyjnej, jest specjalny kształt kate-gorialny, pozwalający wyrazić strukturę relacyjną (11) — przy wszystkich jej zaletach bardzo kruchą — w postaci zwartej, dogodnej do natychmiastowego przeczytania i odebrania. Tę cechę kształtu propozycjonalnego można objaśnić tym, że jest on złożony ze wzajemnie prognozujących się kategorii, przy czym, jak się okazuje, bardzo nielicznych. Jest ich maksimum dwie: predykacja lub neksus (nex) = relacja „być podmiotem dla orzeczenia”, oraz aneksja = relacja „być okolicznikiem dla zdania”. Zarazem, o ile relacja predykacji jest konieczna, o tyle aneksji może nie być, tj. zdanie może się składać z samej predykacji.

Rzeczywiście, właśnie te dwie fundamentalne kategorie kształtują strukturę relacyjną (11) w zdaniach (11'), przy czym w (11' b) wykorzystano obie kategorie: przez kogoś + następujące zdanie (gdzie przez kogoś — okolicznik) jest aneksją, zaś jest studiowana miejscowa prasa — jest predykacją; w (11' a) jest tylko jedna kategoria — predykacja.

Aby struktura relacyjna mogła posłużyć za substrat ukształtowania propozycjonalnego, trzeba również w niej wskazać takie powiązane fragmenty, którym można by przyporządkować odpowiednie kategorie propozycjonalne. Takimi odpowiednimi fragmentami struktury relacyjnej są:

a)    relacja treściowa R^(k> oraz pewna inna relacja treściowa R^(,), komplikowana relacją R^lk) w części x swojego dwuczęściowego przedstawienia;

b)    jeden z członów a (nie mylić z częściami) relacji treściowej R^(k> (lewy lub prawy) oraz cały pozostały skład tej relacji, włącznie z jej nazwą i drugim członem u'.

Podkreślmy, że reguła ukształtowania propozycjonalnego, ustalająca odpow ied-niość między wymienionymi fragmentami struktury relacyjnej a kategoriami pro-

1

W odróżnieniu od aktualnego (por. /7/, /8/).