parmenides3

51

50

ni pewne asercje lub sądy poprawnymi, inne zaś błędnymi. „Jeśli stwie* dzam - wyjaśnia Kahn - w myśli lub mowie, że słońce świeci (sun j shining), i jeśli to, co stwierdzam, jest prawdą, to odpowiadającą tern «rzeczywistością» jest po prostu fak t, że słońce jest świecące”²². !

Cóż możemy teraz powiedzieć o egzystencjalnym znaczeniu i funkcj i łącznikowej czasownika „być”, kiedy to w myśl utrzymującej się do dzi wielowiekowej tradycji to pierwsze uważane jest za fundamentalne rów nież chronologicznie? Kahn wielokrotnie wykazuje, iż w języku greekin i zależnej od niego in sialu nascendi refleksji ontologicznej, włączają * etap klasyczny, musimy zaniechać „wprojektowywania” w pojęcie bytr spekulatywnego sensu egzystencjalnego, który w tzw. systemie cza sownika eijit -£ivou pojawia się niejako podstawowy ekwiwalent słów „być”, ale będąc strukturalnie złożony i pochodny (jak poświadcza ana i liza syntaktyczna użyć czasownika) okazuje się w obrębie tego sys [ temu pojęciem „drugiego rzędu” (second Ievef). Zauważyliśmy bowiem | że wychodząc od tz^': wyrażeń prawdziwościowych oraz pojęcia bytr l jako prawdy, dochodzimy bezpośrednio do pojęcia bytu jako rzeczywisl tości (w dość „luźnym”, uogólnionym, a poniekąd „odprzedmiotowio nym” sensie określenia „rzeczywistość”).

Możemy chyba bez trudu dostrzec, zauważa Kahn, że zarówno egzystencjalne, jak łącznikowe użycia „być” ujawniają się w zdaniach podmiotowo-orzecznikowych, np. w zdaniu „słońce jest świecące”. Albowiem, jeśli owo zdanie jest prawdziwe, wówczas jego podmiot (słońce) musi istnieć. Posłużono się zaś w nim łącznikowym , jest”, aby orzec coś o tym podmiocie, mianowicie o Słońcu, że ,jest ono świecące” lub że ,jego światło dochodzi do nas”. Zastosowania egzystencjalne i łącznikowe czasownika „być” nie są przeto nigdy zbyt odległe od siebie, kiedy się za ich pomocą mówi o prawdzie i rzeczywistości. Uczony podkreśla jednak dalej, że jeśli zaczynamy interpretować pojęcie bytu doszukując się z osobna sensów egzystencjalnych i łącznikowych, nie tylko sprawiamy sobie niepotrzebny kłopot, ale możemy zagubić właściwy . punkt widzenia. A próba uchwycenia istotnych cech greckiego pojęci* „bycia” może się nam nie powieść²³.

²²    Tamże.

²³    Zob. tamże, s. 329-330.

i

Przejdźmy teraz w świetle odkrytego przez Kahna werytatywnego znaczenia cum do zinterpretowania słynnego Pamienidesowego fragmentu B2, w którym temat „będącego” (tó £óv) nie tylko pojawia się po raz pierwszy w greckiej refleksji, ale determinuje w znacznej mierze dalszy jej kierunek. Zważywszy na kontrowersyjność pewnych ujęć, które nadal się utrzymują, sugestie Kahna muszą być uwzględnione, gdyż wydają się w zasadniczych punktach rozstrzygające dla rozumienia bytu u Parmcnidesa.

Spór między uczonymi toczy się przede wszystkim o to, jak rozumieć użyte po raz pierwszy we fragmencie B2 słówko eori, które służy Par-menidesowi do scharakteryzowania prawdziwej drogi badania. Jedni (np. G.E.L. Owen²⁴) dopatrują się w nim sensu egzystencjalnego, inni (np. A.P.D. Mourelatos²⁵) kładą nacisk na jego predykatywną funkcję. Kahn, przychylając się ku drugiemu stanowisku i polemizując w konsekwencji głównie z interpretacją egzystencjalną, podkreśla jednak najmocniej aspekt prawdziwościowy. Interpretacja eeri jako „istnieje” bardziej odpowiada filozofii współczesnej, lubującej się w paradoksach istnienia, jednakże jej przyjęcie czyni myśl Parmenidesa dziwaczną, jeśli wręcz nie nonsensowną, na co zwraca uwagę J. Bames, wychodzący właśnie od egzystencjalnego rozumienia. Stwierdza on bowiem, że metafizyka Eleaty „wspiera się na fałszu i jest broniona za pomocą wątpliwej argumentacji”²⁶. Bames odnajduje zresztą, z czym doprawdy trudno się zgo-

²⁴ Por. G.E.L. Owen, Eleatic Questions, „Classical Quarterly” 1960 oraz tenże, Plato and Parmenides on Timeless Present, w: G.E.L. Owen, Logic and Dialeclic. Collecied Papers in Greek Philosophy, Cornell 1986. Podobne jak Owen stanowisko reprezentują: J. Bames, The Presocratic Philosophers, Ox-ford 1979; A. Gomez-Lobo, Parmenides, Buenos Aires 1985; M. Stokes, One and Many in Presocratic Philosophy, Cambridge 1971; D. Gallop, «Is» or «is ^not»> »>fhe Moni^t” 1979, nr 62; tenże, Parmenides of Elea. Fragments, Toronto 1984; L. Taran, Parmenides. A Text with translation, commcnlary, and critical cssays. Princeton 1965; E. Tugendhat, Das Sein und das Nichls, w: Ourchblicke (Heidegger Festschrifi), Frankfurt am Main 1970.

Por. A.P.D. Mourelatos, The Roule Parmenides, New IIaven - London ^l9?0. Podobne stanowisko reprezentuje J. Jantzcn, Parmenides zum Yerhaltnis ^v<mSp^rQche und Wirklichkeit, „Zetcmata” 1976, nr 63.

J- Bames, The Presocratic Philosophers, wyd. cyt., t. 1, s. 161.