IMG51

wyższej' wartości w postaci zabaw lub gier. W nich właśnie społeczeństwo wy. rażą swoje poglądy na świat i życie. Nie należy pojmować tego w ten sposób, zabawa przekształca się nagle w kulturę lub w kulturę się zamienia, ale racztj tak, iż kulturze w pierwotnych jej fazach właściwy jest pewien pierwiastek l_u. dyczny, a nawet że uprawia się ją w formie i nastroju zabawy. W dwoistej je,j. ności kultury ■ zabawy ta ostatnia jest pierwotnym, obiektywnie dostrzegalnym, konkretnie określonym faktem, podczas gdy kultura jest jedynie określeniem, jakim nasza historyczna ocena obdarza dany wypadek. [...]

W trakcie rozwoju pewnej kultury stosunek zabawy i nic-zabawy, zakładany jako pierwotny, podlega zmianom. Na ogól element ludyczny cofa się przy tym stopniowo. Przeważnie większa jego część zostaje wchłonięta przez sferę sakralną Wykrystalizował się w wiedzę, poezję, prawo i formy życia państwowego. Element ludyczny cofa się wówczas w zjawiskach kulturalnych zazwyczaj I całkiem. Lecz o każdej porze ów popęd ludyczny może się z pełną siłą ujawnić znowu w formach wysoko rozwiniętej kultury, porywając za sobą zarówno poszczególnego człowieka, jak i masy w upojenie i bezmiar zabawy lub gry.

Fragmenty książki Johana Huizingi Homo ludens. Proeve eener bepaling van het spelelemenr der cultuur, która ukazała się po raz pierwszy w języku holenderskim w Haarktnie w I93S roku.

Przedruk według wydania polskiego: Johan Huizinga. Homo ludens. Zabawa jako źródło bdnry. ptzeŁ Maria Kurecka, Witold Wirpsza. wyd. 2, Czytelnik, Warszawa 1985, s. 74.11-32, 34-47, 73-74.

Kogsf Caillois

Gry i ludzie

Definicja gry i zabawy¹

W 1933 roku rektor Uniwersytetu w Lejdzie J[ohan] Huizinga obrał za temat uroczystego wykładu „Granice zabawy i powagi w kulturze". Tezy tego wykładu podjął i rozwinął w sugestywnej, nowatorskiej pracy opublikowanej w roku 1938 pt. Homo ludens. Mimo iż większość zawartych tam tez budzi zastrzeżenia, dzieło to otwiera niesłychanie płodne perspektywy dla badań i refleksji. W każdym razie na konto zasług Huizingi zapisać należy fakt, iż poddał on analizie szereg podstawowych cech gier i zabaw oraz ukazał ich znaczenie dla rozwoju kultury. Huizinga chciał bowiem ściśle określić istotę gier i zabaw; nadto zaś usiłował odsłonić ich nieodzowny i ożywczy udział w zasadniczych przejawach wszelkiej kultury, zarówno w filozofii, jak i w sztuce, zarówno w poezji jak w prawodawstwie, a nawet w pewnych aspektach „wojny rycerskiej".

Huizinga nader błyskotliwie wywiązał się ze swego zadania; odkrywając jednak grę i zabawę tara, gdzie ich nikt przedtem nie zauważył, uczony z całą świadomością pominął jako oczywiste opis i klasyfikacje samych gier i zabaw, jak gdyby wszystkie działania tego typu odpowiadały tym samym potrzebom i wyrażały tę samą postawę psychiczną. Dzieło jego nie traktuje o grach i zabawach, lecz ma na celu ukazanie płodnego wpływu, jaki wywiera na kulturę duch ludyczny, w szczególności właściwy niektórym grom, polegającym na współzawodnictwie ujętym w reguły. [...]

1

Francuskiemu słowu jeu (niem. Spiel) w języku polskim odpowiadają dwa terminy: -gra" i „zabawa”. Język polski w klasyfikacji tej dziedziny życia ludzkiego zastosował swoiste kryteria, od-tfóniając zdecydowanie to, co jest zabawą, to znaczy współdziałaniem „na niby”, od tego. co jest grą, to jest walką „na niby". Ponieważ różnica ta wydaje mi się istotna i znamienna dla ducha naszego języka i kultury, zdecydowałam się słowo jeu tłumaczyć na trzy różne sposoby, zaklnie od kontekstu, bądź jako „gra i zabawa", gdy autor ma na myśli obie grupy działań, bądź jako .gra" albo .zabawa", gdy idzie o jedną z grup. [...] (przyp. tłum.).