PHOTO195

82 S.I. WITKIEWICZ

A więc:

1)    Kompozycję - którą definiuje identycznie z nami. Musimy jednak zaznaczyć, że dla nas kompozycja jest właśnie Formą dzieła sztuki, a elementami, z których się ta Forma tworzy, będą barwy, przy czym zależnie od ujęcia formy, czyli kompozycji szczegółów, ta sama konstrukcja może zupełnie inne dawać efekty.

2)    Koloryt - o którym ledwie wspomina.

3)    Technikę. W tym ostatnim punkcie rozchodzimy się z Chwistkiem zupełnie. Pomieszanie techniki z ujęciem formy jest tu zupełne, przy czym taki element Formy jako kompozycji, jak wymiar, zaliczony jest do techniki, którym to terminem przeciętna publiczność nazywa, na równi z Chwistkiem, to, co ujęliśmy pod pojęciem ujęcia formy. Proponujemy jeszcze raz, aby dla uniknięcia zamieszania słowem „technika” oznaczać tylko to, co dotyczy samego materiału i co oczywiście może mieć ścisły związek z ujęciem formy, ale nie jest przez to nim samym.

Cóż pomoże jednak ta definicja Formy, którą po wielu artykułach nic o Formie nie mówiących, Chwistek nareszcie postawił:

1) Nie wiadomo, jaki jest związek Formy z rzeczywistością, 2) nie wiadomo, czemu rzeczywistość odgrywa jakąś rolę w obrazach, 3) nie wiadomo, czym się różni artystyczne zadowolenie od pierwszej lepszej zmysłowej przyjemności, 4) nie wiadomo, czy Sztuka jest żonglowaniem różnymi „rzeczywistościami" za pomocą dodatków formalnych, czy jest tworzeniem Formy za pomocą tych rzeczywistości. Wszystkie problemy, które staraliśmy się rozstrzygnąć, załatwione są wskazówką, że jest niebezpieczeństwo „obniżenia wartości dzieła przez nadmiernie silne podkreślanie cech właściwych którejkolwiek rzeczywistości".

Dlaczego jest to obniżeniem, nie mówi nam Chwistek, zdaje sję, z powodu obawy przed zabmięciem w „metafizykę".

Cały podział malarstwa nie robi wrażenia podziału istotnego, tylko naciągniętego. Są cztery rzeczywistości (co za szkoda, że nie ma dziesięciu!), a więc muszą być cztery typy malarstwa. Dlaczego tak jest, również pozostaje dla nas tajemnicą. Tak chciał jakiś demon. Związek jednej koncepcji z drugą jest najzupełniej przypadkowy.

Dowodem tego, jakie skutki może mieć teoria wielości rzeczywistości dla wykształcenia formalnego naszej publiczności, jest fakt, źe Anatol Stern na odczycie swoim w Zakopanem (w sierpniu 1921 r.) ogłosił ją jako „ewangelię" futuryzmu. Niezależnie od tego, źe futuryści, jako prawdziwi artyści, tworzą dzieła Cźystej Formy, pomimo i wbrew ich teorii, teoria ich jest czymś potwornym. Istotą jej jest to, co nam zarzucają ludzie nie chcący lub nie mogący zrozumieć naszej teorii: programowa deformacja dla samej deformacji w rzeźbie i malarstwie, programowy bezsens w poezji i na scenie, bez żadnego usprawiedliwienia w wymiarach formalnych. Teoria futuryzmu jest to teoria realistyczna ze znakiem minus. Jakkolwiek Chwistek oświadczył się wyraźnie za Formą, choć jej dobrze nie określił, futuryści, z powodu całej przypiętej, a nio organicznie z teorią formy związanej teorii wielości rzeczywistości, uznali tę właśnie część jego pracy za istotną, za podstawę filozoficzną ich barbarzyńskiej teorii realistycznego nonsensu, wykluczającą kompletnie pojęcie Czystej Formy z teorii Sztuki. Nie wiemy, czy jest to zgodne z intencjami autora - dla nas jest to faktem niezmiernie smutnym. Ledwie poczynający się rozwój formalnej sztuki u nas zaczyna, na tle ogólnego przyspieszenia życia, zalewać fala barbarzyństwabezsensownego realizmu, będącego końcem wszelkiej artystycznej twórczości. Podporą tego ruchu, może wbrew swojej woli, staje się jeden z pierwszych formistów polskich i Bogu ducha winien znakomity logik - Leon Chwistek - zjawisko, które z przyjemnością zakwalifikowalibyśmy do „rzeczywistości snów, wyobrażeń i potwornych koszmarów".

1919-1921 r.

Stanisław; Ignacy Witkiewicz.

Nowe formy w malarstwie i inne pisma estetyczne.

Wyboru dokonał Jan Leszczyński, PWN 1959, s. 246-259