prekolumbijskie konspekt (3)

Kurs RELIGIE PREKOLUMBIJSKIEJ AMERYKI (30 godz. wykładów, 30 godz. ćwiczeń) prowadząca: dr hab. Kazimiera Mikos

WYKŁADY

1.    Uwagi wstępne: Przedmiot kursu. Forma zajęć (wykład - prezentacja religii Mezoameryki i Tawantinsuyu w szerszym kulturowym kontekście w porządku chronologicznym; ćwiczenia - poświęcone wybranym zagadnieniom, ujęcie problemowe). Warunki zaliczenia kursu, egzamin (test). Pomoce naukowe (mapy, wykresy, materiał ikonograficzny). Literatura przedmiotu, strony internetowe, czasopisma popularno-naukowe.

Nazwa .Mezoameryka" a inne określenia odnoszone przed i po konkwiście do kontynentów amerykańskich i ich części, w szczególności różnice w zakresie znaczeniowym nazw: .Ameryka Łacińska", .Ameryka Środkowa/Centralna" (w sensie geograficznym) i .Mezoameryka" (w sensie kulturowym).

2.    Pojęcie Mezoameryki wprowadzone przez P. Kirchhoffa: obszar Mezoameryki (granice; współczesne państwa wchodzące w skład tego obszaru). Kryteria wyróżnienia obszaru Mezoameryki (cechy wspólne kultur mezoamerykańskich ze szczególnym uwzględnieniem religii).

3.    Zróżnicowanie geograficzne Mezoameryki, jego związek z rozwojem kultur, w tym wyobrażeń religijnych. Regiony kulturowe (wschodni, wyżyny centralnej, majański, zapotecko-mistecki, zachodni). Okresy w rozwoju kulturowym Mezoameryki (archaiczny, przedklasyczny/fomatywny, klasyczny, poklasyczny) z uwzględnieniem kulturowych regionów. Trudności związane z wprowadzeniem jednolitego podziału na okresy dla całej Mezoameryki; okresy przejściowe. Zmiany wprowadzane do schematycznego ujęcia dziejów Mezoameryki w miarę postępu badań naukowych.

4.    Obszary szybkich przemian a regiony najwierniejsze przedchrześciajńskiej tradycji. Skutki konkwisty (w tym tratrowania Indian przez hiszpańskich zdobywców) z punktu widzenia dziejów religii na terenie Mezoameryki.

5.    Pochodzenie Indian (poglądy popularne a stanowisko nauki); zasadnicze kierunki migracji. Najstarsze ślady człowieka w Mezoameryce (Tlapacoya, Tepexpan, najnowsze odkrycie w pobliżu miasta Meksyk). Okres archaiczny (grupy zbieracko-łowieckie). Odkrycie rolnictwa (stanowiska archeologiczne w Dolinie Tehuacan).

6.    Próby rekonstrukcji najwcześniejszej formy religii; religie astrobiologiczne czy nagualizm?

7.    Okres preklasyczny/formatywny (zaawansowane rolnictwo, hodowla zwierząt w stadium zalążkowym). Pierwsza wielka kulrura (olmecka) w Mezoameryce a kultury lokalne; problem kultury-matki. Nazwa o/meca; Olmekowie ‘archeologiczni’ a Olmekowie “historyczni". Rdzenny obszar kultury olmeckiej. Podstawowe surowce naturalne (własne i importowane), wykorzystywane w architekturze i sztuce religinej (bazalt, jadeit, serpentyn, obsydian).

8.    Najważniejsze centra kulturowo-religijne Olmeków (San Lorenzo, La Venta, Tres Zapotes). Najnowsze ustalenia dotyczące Laguna de Los Cerros. Wielkie, bazaltowe głowy i inne przedstawienia figuralne (antropomorficzne i zoomorficzne, hybrydy, tiger faces i baby faces), “ołtarze/trony”, stele, grobowce, wykopy z mozaikowymi posadzkami, hachas, wielka piramida w La Venta. Muzeum parkowe w Villahermosa.

9.    Nowsze odkrycia na rdzennym obszarze olmeckim (El Azuzul, El Manati). Ślady oddziaływania kultury olmeckiej poza rdzennym obszarem; centra kulturowo-religijne (Chalcatzingo, Teopantecuanitlan). Cechy charakterystyczne sztuki olmeckiej, w tym antropomorficznych przedstaweń (“bezpłciowość" nagich figurek, spłaszczone sztucznie głowy, otwory w płatkach usznych, tatuaże) a kanony estetyczne w przedstawianiu postaci w sztuce innych ludów Mezoameryki.

10.    Podstawy rekonstrukcji religii Olmeków. Panteon P. D. Joralemona. Olmeckie bóstwa jako “przodkowie" bóstw czczonych przez ludy Mezoameryki (bóg-jaguar a późniejsze bóstwa deszczu, "Chalchiuhtlicue/Chicomecoatl" z Chalcatzingo). Koncepcja olmeckiego nagualizmu U. Kohlera. Architektura sakralna Olmeków a późniejsze centra kultowe.

11.    Stela z La Mojarra, figurka z San Andres de Tuxtla, Teomask. Dyskusje wokół tzw. pisma Przesmyku. Początki MonteAlban. Preklasyczne centra kulturowo-religijne na obszarze Wyżyny Gwatemalskiej (Izapa, El Baul, Monte Alto).

12.    Najstarsze ślady wierzeń i kultów w Dolinie Meksyku ( Zacatenco, El Arborillo, Tlatilco). ‘Meksykańskie Pompeje’ (Cuicuilco) -pierwsza wielka piramida w Dolinie Meksyku, figurka "Huehueteotla" z Cuicuilco - wzorzec późniejszych przedstawień boga ognia. Ślady wpływów olmeckich w Dolinie Meksyku. Teotihuacan - preklasyczne począrki.

13.    Okres klasyczny. Teotihuacan jako miasto i wielkie centrum kulturowo-religijne. Architektura i sztuka sakralna (Aleja Zmarłych, Pałac Ouetzalpapalotla, Piramida Księżyca, Piramida Słońca, Cytadela). Rzeźby i freski. Znaczenie polityczne i zasięg oddziaływania Teotihuacanu.

14.    Teotihuacan - próby rekonstrukcji panteonu. Późniejsze przekazy źródłowe dotyczące Teotihuacanu. Przedstawienia ikonograficzne w świetle poklasycznych wierzeń i kultów (Pierzasty Wąż, Bogini Wody, Raj Tlaloka, mit o powstaniu Słońca i Księżyca w Teotihuacanie). Związki Teotihuacanu z kulturą-matką (kult jaguara).

15.    Rozkwit Monte Alban - osiągnięcia cywilizacyjne, architektura i sztuka sakralna, rekonstrukcja religii.

16.    Majowie klasyczni. Osiągnięcia cywilizacyjne: matematyka i astronomia, pismo. Wielkie centra kulturowo-religijne tzw. Starego Państwa

17.    Ważniejsze centra kulturowo-religijne Majów klasycznych: Kaminaljuyu, Tikal, Uaxactun. Copan, Ouirigua, El Mirador. Yaxchilan, Bonampak, Palenque, Coba. Huastekowie - enklawa majańska na północnym zachodzie. Cacaxtla (freski w stylu majańskim, m.in. z wyobrażeniami Pierzastego Węża i węża-jaguara).

18.    Ważniejsze niemajańskie centra okresu klasycznego: El Tajin (piramida niszowa, boiska do gry w piłkę, przedmioty kultowe typu hacha, yugo, palma), Xochicalco i Cholula (piramidy Pierzastego Węża).

19.    Okres poklasyczny. Mistekowie i Taraskowie - miejsce ich systemów religijnych w dziejach religii Mezoameryki.

20.    Toltekowie i ich główne centrum kulturowo-religijne - Tollan. Złożoność postaci Ce Acatl Topiltzin Ouetzalcoatla. Toitekowie jako współtwórcy kultury majańskiej Nowego Państwa i kultury azteckiej.

21.    Majowie poklasyczni. Ważniejsze centra kulturowo-polityczne i miejsca kultu: Chichen-ltza, Uxmal, Mayapan, Cozumel.

22.    Kosmologia Majów (mity o stworzeniu, struktura kosmosu. Wyobrażenia o życiu pośmiertnym. Panteon. Kult. Warstwa kapłnów.

23.    Aztekowie. Mit Aztlanu i jego rola we współczesnym ruchu meksykańskich separatystów w USA. Mityczna wędrówka przodków Azteków do Doliny Meksyku. Tenochtitlan - powstanie i rozwój. Sytuacja poszczególnych miast państw i rola religii w Imperium azteckim. Wojny kwietne.

1