PA270048

perspektywy dokonują przewrotu w sposobie widzenia świata. Wiek zegara jest także wiekiem broni palnej i głębi obrazu. Zarówno dla uczonego, jak dla kupca czas i przestrzeń przeobrażają się jednocześnie.

Być może również czas mistyków, przede wszystkim wielkich mistyków Nadrenii, jest owocem nowego stosunku do rzeczywistości, nowych intuicji otwierających przed życiem duszy nowe wymiary czasu.⁴⁸ Deuotio moderna rozwija się zgodnie z Horologium Sapientiae Suza.

W każdym razie na szerzej dostępnym i bardziej przeciętnym poziomie pobożności następuje wyraźny przełom. Odwieczny, starożytny motyw ucieczki czasu powraca w chrześcijaństwie, a przekształciwszy^-Sie w lek przed śmiercią⁴¹, dramatycznieiszy teraz, a zarazem złagodzony, pobudza do troski o zbawienie. Nihil pretiosus tempore [„Nic nie jest cenniejsze niż czas”], miał powiedzieć św. Bernard, w każdym razie myśl tę podejmą i szerzyć będą jego uczniowie.⁹⁰

Lecz począwszy od pierwszej połowy XIV wieku motyw ten nabiera bardziej konkretnego i dramatycznego wymiaru. Tracenie własnego czasu staje sie ciężkim orzechem, wywołuje moralne zgorszenie. Na wzór gospodarki pieniężnej i kupca, który przynaj-mniej we Włoszech, staje się rachmistrzem czasu, rodzi się moralność oparta na obliczeniu i pobożność oparta na swego rodzaju skąpstwie. Jednym z najbardziej znaczących propagatorów tego nowego stylu życia duchowego jest wzięty kaznodzieja z początku XIV wieku, dominikanin z Pizy, Domenico Cavalca, zmarły w 1342 roku. W swym dziele zatytułowanym

^a Punktem wyjścia moie byt studium: M. de GandiUac, Vo(eur du (empj dant la ptdagamc spintuellc de Jean Tauler, 1055.

^w O jMmnii .4miorfi w końcu fawłninwipfzn igdnvm x atwHńW