SDC13937

138 Teorio wartości

drugi* stanowisko. Wedle starszej opinii dzieło sztuki posiada o tyle wartość artystyczną, o ile odpowiada wymaganiom zasadniczo obiektywnej, choć dotąd nigdy bez reszty nie sformułowanej estetyki. Wedle mniemań nowszych wartość zabytku mierzy sił.' tym, co odpowładu wymaganiom współczesnej woli twórczej, które lo wymagania znalazły jeszcze mniej jasnych dla siebie sformułowań, i — mówiąc ściśle — nigdy ich nie znajdą, bo nieustannie zmieniają się od podmiotu do podmiotu i z jednego momentu na drugi** •.

„To rozróżnienie ujęcia istoty wartości artystycznej)...] jest dlatego koniecznym warunkiem naszych rozważań, bo zależnie od tego pryncypialnie rozstrzygająco zaburwiony został kierunek całej opieki nad Nabytkami. Jeśli nie ma stałych wartości artystycznych, lecz zawsze względne, współczesne —- to wartość artystyczna danego zabytku przestaje być wartością pamiątkową | Knnnerutigm^rt], lecz jest wartością teraźniejszości JGegren-wortsteert]. Opieka nad zabytkami musi się z tym liczyć, bo posiada ona jakąś praktyczną wartość bieżącą \Taffeau)ert] w obliczu historycznej wartości starożytniczo-pamiątkowej |Verg<m-9enheiu*£rbmerungjiMrt] 1 czasem pilnie wymaga uwzględnienia — nic należy jej jednak łączyć z pojęciem zabytku. Jeśli przyjmie się ujęcie wartości artystycznej, jakie wytworzyło się w najnowszych czasach jako końcowy rezultat całej, nieprzebranej działalności badawczej historii sztuki XIX wieku — to na przyszłość nie będzie można mówić więcej o „zabytkach sztuki i historii", locz tylko o „zabytkach historii" i tylko w takim sensie będzie tutaj o nich mowa|...l" ⁷

WarinAć >Urotytntcu

Wartość historyczna* nie wyczerpuje jednak wcale zainteresowania. jakim my współcześni darzymy dzielą pozostawione nam przez przeszłe pokolenia ludzkie. Ruina zamku, na przykład, której resztki murów mówią nam za mało o formie, technice

i układzie wnętrz, by zadowolić zainteresowania historyczne czy artystyczne — a wokół której ponadto nie oplatają się żadne wspomnienia kronikarskie — nie może zawdzięczać wartościom historycznym wyraźnego zainteresowania, jakie my współcześni jej jednak okazujemy. Podobnie, w obliczu starej wieży kościelnej — musimy dokonać wyboru spośród bardziej lub mniej dokładnie umiejscowionych wspomnień historycznych, jakie jej widok w nas wywołuje a zupełnie ogólnych, wcale nie konkretnych i umiejscowionych wyobrażeń o czasie, jakie wieża przeżyła [tnztgemacht hal), a które zdradzają nam bezpośrednio zauważaln* ślady jej wieku. Ta sama różnica daje się zaobserwować w zabytkach piśmiennictwa. Kartka pergaminu z XV wieku o najzwyczajniejszej treści, na przykład z wzmianką o kupnie konia, ma dla nas podwójną wartość (Erinnerunpsujcrt] (podobnie jak ruina i wieża kościelna) dzięki swym elementom artystycznym i historycznym, poprzez elementy kształtu kartki, liter łtd., ale także Inną — o której tutaj mowa — dlatego, żc widoczne jest zżółknięcie czyli «patyna* pergaminu, bladość liter. Podobnie w tekście pisanym: wartość historyczna ujawnia się poprzez warunki kupna (historia prawa i gospodarcza), nazwiska (historia polityczna, genealogia, historia osadnictwa) itd. — oraz wartości inne, poprzez obcość języka, dziwne zwroty, pojęcia i sądy, które nawet przez niewykształconych historycznie będą natychmiast odczute jako niewspółczesne i należące do przeszłości. Zainteresowanie łączy się w tym wypadku bez wątpienia także z wartością pamiątkową |Erinnerungswert], to znaczy: na zabytek patrzymy z tego punktu widzcniaJ-J ale wartość jego spoczywa nie w pierwotnym stanie dzieła w czasach jego powstania, lecz w wyobrażeniu sobie czasu, jaki upłynął od Jego powstania, wyobrażeniu, które zdradza się naszym zmysłom poprzez ślady swej starości| ..J. Zabytek pozostaje jedynie zmysłowym substratem tych nastrojów, które w człowieku współczesnym wywołuje wyobrażenie o prawidłowości biegu, powstawania i przemijania, wyłaniania się jednostki z unioersum i naturalnego rozpływania się w tm|-oertum. Ponieważ takie działanie nastrojowe nie zakłada żadnych doświadczeń naukowych (dla Jogo zaspokojenia nie potrzeba nu-