skanowanie0003

Drugi biegun literackich JDO stanowią wielowyrazuwe liazy lypu - Ostatni król, co nosił kołpak Wito Ulowy 'Zygmunt August’ (PT), mąż. który prowadził pułk wołyński 'pułkownik Karol Różycki’ (KPP). Tego rodzaju JDO to oryginalne, poetyckie peryfrazy, właściwe onomastyce literackiej.

Inną właściwością literackich JDO jest ich synonimicznośc. li. Grudziński¹⁰ uważa, że dcskrypcji jednostkowej nie można zastępie inmt deskrypeją, ponieważ może oznaczać inny przedmiot albo nie oznaczać żadnego (dcskrypcja pusta). vSynoniiniczne literackie JDO zachowują niezmieniony zakres denoiacji (genus proxiinum), mody Pikowana jest dilTcrcnlin spccilica dcnolatu np. trzecia Osobę Trójcy Świętej nazywa Mickiewicz Dachem Świętym. Światłem lłożym. i gołąbką Syjonu. Podobnie H. Sienkiewicz w „Potopie” matkę Chrystusa Maryję nazywa Matką Najświętszą, Matką Boską, Matką Jedynego Syna, Panienką Najświętszą, Panienką Mądrą. Dodać trzeba, żc synonimiezne JDO oznaczają ten sam dcnolat tak długo, jak długo przysługują mu cechy wymienione w deskrypejach¹L śynonimic/.ność JDO jest symbolem bogacenia i różnicowania onomastyki literackiej.

Onomaslycznymi konstrukcjami, które podobnie jak JDO identyfikują i opisują dcnolat są tzw. nazwy znaczące (albo mówiące), np. Bogacki, Cnot liwska, Kokosznicka, Pantaleon Zapinałski z Cielęcej, Rębajło, nazwy miejscowe typu Kleryków, Nędza, Opłakane, Rąbanki, Wygwizdów. Gilzie przebiega granica pomiędzy JDO a znaczącymi NP? Dostrzec ją można w budowie oraz w funkcjach -składniowej i stylistycznej JDO i NP znaczących. Typowe JDO to odapelatywne lub apelatywno-pruprialne konstrukcje dwu- i więcejelementowe (ud wyrażenia do frazy). Natomiast NI’ znaczące są strukturami wiernie odwzorowującymi formacje anlroponimiczne np. Jendykowniczów-na-Kokosznicka, Brzcclutlskił, Cmronos, Zofia Saszko-Pomarnicka albo loponimicznc np. Ciętycze, Rzczikowo.

Prymurnie JDO są wyrażeniami predy kątowy mi, a NP znaczące argumentowymi. JDO mogą być stylistycznie nienaccchowane, np. Podkomorzy, Matka Boska, Pan Młody albo nacechowane, np. ziemia wolności ‘Ameryka’, Bóg wojny ‘Napoleon’, naród, który od Boga pochodzi ‘Żydzi’, ale inaczej niż lak zwane nazwy znaczące. Deskrypeje jednostkowe są nacechowane poetyckością. wzniosłością czy monumentalnością. Na/.wy t/w. znaczące są zawsze nacechowane okspresywnie - komizmem np. Milczek, Raptusicwicz, Brzecludski lub satyrą, np. Gadulski, Szarmancki.

Deskrypeje jednostkowe — przejrzyste semantycznie i mające oparcie w u/ualnych formacjach nazewniczych funkcjonują jako specjalno wykładniki zamierzeń ideowych autora, są zdolne charakteryzować postaci literackie oraz oddziaływać emocjonalnie na czytelnika. Literackie JDO wchodzą w różne role - identyfikują i wyodrębniają nic tylko indywidualne postaci literackie, ale także zbiorowości, np. córy nadnicmeńskie ‘Litwinki’ (G), naród Abrahamówy ‘Żydzi’, (KPP), miejsca, np. Jagiełłów stolica ‘Wilno’ (PT), obszary historyczno-geograficzne, np. ziemia Auzonów ‘Wiochy’ (PT), ziemie Paleinona ‘Litwa’ (KW), a nawet ciała niebieskie, np. siedmiorakie gwiazdy ‘Plejady’ (G), wóz Dawida ‘Gwiazdozbiór Wielka Niedźwidzica’ (PT). Deskrypeje jednostkowe-jak zaświadczają przykłady - mogą pełnić takie funkcje jak antroponimy, etnonimy, loponimy, choronimy czy kosmonimy.

Deskrypeje mające postać figur stylistycznych, przede wszystkim perylYaz współtworzą poelyckość stylu, języka, klimat emocjonalny kreowanej rzeczywistości literac-

¹¹¹ Zaryx..., o|i. dc. 4. 125-127; linii ma iWif.wic'.... u|>. dl., s. 22-2). ¹¹ Zoh. E. Cimd/lńaU, liiiiinui tr/tlA/k¹,.., op. Cli., 4. 44.

kiej, modulują znaczenia, otwierając lyin samym przestrzeń dla wyobraźni czytelnika. JDO jako konstrukcje odautorskie wyróżniają sig stylistyczną oryginalnością, świeżością. Są sposobem różnicowania onomastyki dzida literackiego i zarazem bogacenia środków leksykulno-fruzeologieznyeh czy stylistycznych tropów. Deskrypeje - podobnie jak NP i NA - nie tylko zależą od poetyki tekstu literackiego, ale ją współtworzą zgodnie z gatunkowymi wymogami języka artystycznego dzieła. Dla przykładu w «Dzia-dacli>» JDO wyznaczają nierealny (fantastyczny, metafizyczny) plan dramatu, np. Anioł, Diabły, Closy, Majestat, Wskrzesiciel narodu, Widmo, w „Panu Tadeuszu” służą realizmowi dzieła, np. Ekonom, Rejent, Podkomorzy, Sędzia, w „Ksiggach narodu i pielgrzymstwa polskiego" współtworzą stylizację biblijną, np. naród Abraiuunowy, ziemia niewoli. Ziemia Święta.

R()/.vviązanie skrótów

MS	J. Słowacki, Maria Stuart
K	Tenże, Kordian
11	Tenże, Horsztyński
B	Tenże, Jialladyna
I	Z. Krasiński, Irydion
N-Bk	Tenże, Nie-Rosku komedia
Pp	H. Sienkiewicz. Potop
Sp	S. Żeromski, Syzyfowe prace
Uż	Tenże, Uroiła życia
P	Tenże, Popioły