skanuj0003

temperatura, hałas itp., ma charakter przystosowawczy i to dwojakiego rodzaju:

-    Lokalny Zespół Adaptacyjny (LAS - Local Adaptation Syndro-me), obejmujący zmiany specyficzne zachodzące w miejscu występowania stresora (np. w okolicy oparzenia);

-    Ogólny Zespół Adaptacyjny (GAS - General Adaptation Syn-drome), obejmujący zmiany niespecyficzne, uogólnione. Ten ostatni zespół wszelkich niespecyficznych zmian fizjologicznych, a więc nie związanych bezpośrednio z naturą i działaniem bodźca szkodliwego, jest istotą stresu w koncepcji Selye’go. Tak rozumiana reakcja stresu, jak przedstawia to rycina 1.3., rozwija się poprzez trzy stadia: reakcji alarmowej, odporności oraz wyczerpania.

Normalny poziom odporności

Ryc. 1.3. Trzy fazy ogólnego syndromu przystosowania (GAS): A - reakcja alarmowa, B - stadium odporności, C - stadium wyczerpania

- Stadium reakcji alarmowej jest wyrazem powszechnej mobilizacji obronnych sił organizmu. W tym stadium wyodrębnia się dwie fazy: (a) fazę szoku, obejmującą początkowy bezpośredni wpływ czynnika szkodliwego na organizm, charakteryzującą się wystąpieniem pierwszych sygnałów pobudzenia organizmu do obrony (np. spadek ciśnienia krwi lub obniżenie temperatury) bądź wskaźników uszkodzenia organizmu, (b) fazę przeciwdziałania szokowi, obejmującą reakcje obronne, którym towarzyszą zmiany w funkcjach fizjologicznych (np. wzrost ciśnienia krwi, podwyższenie temperatury ciała).

-    Stadium odporności ~ to stadium względnej adaptacji, charaktery żujące się tym, że organizm względnie dobrze znosi czynniki szkodliwe działające już jakiś czas, a słabiej toleruje inne bodźce, które uprzednio były nieszkodliwe.

-    Stadium wyczerpania pojawia się wtedy, gdy czynniki szkodliwe działają zbyt intensywnie bądź zbyt długo, a uogólnione pobudzenie organizmu nie służy już zwalczaniu stresora lecz charakteryzuje się ul ratą zdolności obronnych, czego wskaźnikiem jest rozregulowanie funkcji fizjologicznych.

W ostatnim stadium wyczerpania mogą pojawić się względnie trwałe reakcje patologiczne, które przy dalszym działaniu stresora mogłyby prowadzić do śmierci.

Zresztą problem wyczerpania organizmu w procesie biologicznego starzenia się, wiąże się z drugim ważnym elementem składowym teorii Sclye’go, a mianowicie z „energią przystosowania”. Uczony wyodrębnia „powierzchniową” i „głęboką” energię przystosowania. Energia powierzchniowa jest uruchamiana na każde żądanie, a jej wydatki są uzupełniane kosztem energii głębokiej, która na drodze adaptacyjnych zmian mechanizmów homeostatycznych prowadzi do starzenia się i śmierci. Wprawdzie hipoteza o istnieniu dwóch poziomów mobilizacyjnych adaptacji ma wielu zwolenników (np. Lazarus, 1966), to jednak ze względu na to, że nie ma dowodów fizjologicznych potwierdzających nieodwracalność strat hipotetycznej energii przystosowawczej, koncepcja energii przystosowania ma nadal wyłącznie status symboliczny, spektakularny a nie empiryczny.

Reasumując przedstawioną koncepcję stresu Selye’go trzeba się zgodzić z jej krytyką, którą najpełniej jak dotąd w polskiej literaturze przedmiotu przeprowadził Kozłowski (1986). Zwrócił uwagę na enigmatyczność definicji „stresu” i „energii przystosowania”, które z punktu widzenia fizjologii nie znajdują uzasadnienia empirycznego. Kozłowski poddaje w wątpliwość istotę stresu w ujęciu Selye’go, a mianowicie jego „niespecyficzność”.

Rzeczywiście w tak różnych sytuacjach, jak np. obciążenie ciężką pracą mięśniową, ekspozycja na niską temperaturę otoczenia albo krwotok, można stwierdzić na pozór podobną, w zestawieniu z odmiennością tych sytuacji - niespecyficzną reakcję - jak zwiększoną aktywność wydzielniczą kory nadnerczy (zwiększone wydzielanie glikokor-

25