Scan 090220 0039

n___

uogólnili i wydobyli na światło dzienne metodę filozoficzna, za pomocą której można było z łatwości;) zaatakować wszystko, co dawne, i utorować drogę wszystkiemu, co nowe.

Jeżeli ktoś mnie teraz zapyta, dlaczego owa metoda jest dzisiaj ściślej przestrzegana i częściej stosowana we Francji niż w Ameryce, gdzie równość jest także całkowita, a w dodatku panuje dłużej - odpowiem, że wiąże się to po części z dwiema okolicznościami, które muszę najpierw wyjaśnić.

Społeczeństwom anglo-amerykańskim początek dała religia i nie należy o tym nigdy zapominać. W Stanach Zjednoczonych religia spleciona jest więc ze wszystkimi narodowymi zwyczajami i ze wszystkimi uczuciami, jakie ludzie żywią wobec ojczyzny. To nadaje jej szczególną siłę.

Dodać należy jeszcze jeden, nie mniej istotny aspekt sprawy: w Ameryce religia sama sobie, by tak rzec. zakreśliła granice - porządek religii został całkowicie oddzielony od porządku polityki, można zatem było z łatwością zmieniać dawne prawa, nie podważając przy tym dawnej wiary.

Chrześcijaństwo zachowało więc znaczny wpływ na amerykańską umysłowość i, co przede wszystkim zasługuje na uwagę, panuje ono tam nie tylko jako doświadczalnie sprawdzona filozofia, lecz jako religia. którą przyjmuje się bez zastrzeżeń.

W Stanach Zjednoczonych istnieje ogromna liczba sekt chrześcijańskich, które nieustannie się przeobrażają, lecz chrześcijaństwo jako takie jest faktem przyjętym i nieodpartym, którego nikt nie zamierza ani atakować, ani bronić.

Przyjąwszy bez zastrzeżeń główne dogmaty religii chrześcijańskiej, Amerykanie zmuszeni są przyjąć również wszystkie prawdy moralne, które z nich wynikają. Ogranicza to znacznie pole działania indywidualnego rozumu i wyłącza spod jego władzy wiele idei o podstawowym znaczeniu.

A oto okoliczność druga:

Amerykanie mają demokratyczny układ społeczny i demokratyczną konstytucję, ale nie mieli demokratycznej rewolucji. Nie zmienili się prawie wcale od czasu przybycia na ziemię amerykańską. To bardzo istotne.

Rewolucja musi naruszyć dawne wierzenia, musi zachwiać podstawami władzy i wprowadzić zamęt do ludzkich przekonań. Rezultat wszelkiej rewolucji sprowadza się więc do pozostawienia ludzi sobie samym i do otwarcia przed każdym z nich nieograniczonej niemal przestrzeni, w której panuje pustka.

Kiedy możliwości ludzi stają się równe w wyniku długotrwałej walki między klasami dawnego społeczeństwa, ich serca zostają na pewien czas bez reszty opanowane przez zawiść, pogardę i nienawiść dla bliźnich, przez pychę i nadmierne zaufanie do siebie. Chociaż zapanowała równość, ten stan rzeczy dzieli ludzi oraz każe im wystrzegać się wiary w cudze opinie i tylko z własnego umysłu czerpać wiedzę o świecie.

Każdy człowiek stara się wówczas wystarczyć samemu sobie i szczyci się tym, że na wszystko ma własny pogląd. Ludzi nie łączą już idee, ale interesy, i powiedzieć można, że poglądy ludzkie zamieniają się wtedy w intelektualny pył, który wzbija się wszędzie, nie mogąc zebrać się ni osiąść.

Dlatego wynikła z równości niezależność umysłów jest największa i najbardziej wybujała w momencie, kiedy równość obejmuje panowanie. Nie należy więc mieszać wolności intelektualnej, jaką może przynieść równość, i anarchii, jaką pociąga za sobą rewolucja. Rozróżnienie tych zjawisk pozwala uniknąć wygórowanych nadziei oraz przesadnych obaw w stosunku do przyszłości.

Ludzie nowych społeczeństw będą - jak sądzę - częstokroć czynili użytek z indywidualnego rozumu; nie myślę jednak, by go mieli zbytnio nadużywać.

Wiąże się to z okolicznością mającą znaczenie dla wszystkich krajów demokratycznych, która działając przez dłuższy czas musi spowodować ścisłe ograniczenie indywidualnej wolności myślenia.

Poświęcam tej sprawie następny rozdział.