kupisiewicz dydaktyka ogólna5

132 Dydaktyka ogólna

Składniki treści wiedzy na każdym z tych poziomów oznaczono za pomocą kółek, a czynności myślowe wykonywane przy przechodzeniu ocl jednych składników do drugich - strzałkami.

Na poziomie konkretno-praktycznym występują takie czynności myślowe uczniów, jak: spostrzeganie i wyobrażanie sobie przedmiotów i zjawisk (1); czynności analizy i syntezy tych spostrzeżeń (l-2p); rozumowanie praktyczne na podstawie danych dotyczących struktury zjawisk oraz analogii między nimi (2p-2p); tworzenie i przetwarzanie wyobrażeniowych modeli przedmiotów", zjawisk i czynności oraz stosunków i zależności między nimi (2p); projektowanie i kontrola działania (2p-3).

Na poziomie abstrakcyjno-pojęciowo-teoretycznym uczniowie wykonują następujące czynności myślowa: abstrahowanie i uogólnianie (1-2); rozumowanie teoretyczno-indukcyjne (1—2t) i dedukcyjne (2t-3, 2t—2"t); wnioskowanie, dowodzenie, sprawdzanie i wyjaśnianie - na podstawie danych z zakresu stosunków formalnych (logicznych, matematycznych) między twierdzeniami; poznawanie i tworzenie struktur pojęciowych, twierdzeń ogólnych, wezorów, praw nauki, zasad techniki, teorii naukowych, języka naukowego (2t); konkretyzowanie wiedzy ogólnej w nowych sytuacjach praktycznych oraz w działaniu; przewidywanie, planow^anie i wyjaśnianie zjawisk, uzasadnianie i sprawdzanie przewidywań, planów i wyjaśnień (2-3); działanie na konkretach regulowane przez pracę myślową.

Podstawą omawianego modelu są następujące zasady dotyczące rozwijania myślenia uczniów:

•    Myślenie rozwija się najskuteczniej, a treści nauczania narastają w najszerszym zakresie i są przyswajane najtrwalej, gdy uczniowie przechodzą samodzielnie od praktyki do teorii, a zwłaszcza od teorii do praktyki.

•    Aktywność poznawcza uczniów szybko wzrasta i rozwija się systematycznie, kiedy uczą się oni posługiwać posiadaną wiedzą przy zdobywaniu now^ej wiedzy.

•    Praca poznawcza uczniów’^- wzbogaca się i doskonali, gdy w nauczaniu przechodzi się od wykrywania i wyjaśniania praw nauki do zasad techniki.

•    Aktywizowaniu działalności poznawczej uczniów" sprzyja łączenie poznania z działaniem, wyrabianie umiejętności i nawyków umysłowych, łączenie ich z umiejętnościami i nawykami ruchowymi.

Pierwszą zasadę obrazują na rys. 6 strzałki pionowe, skierowane w górę i w dół, drugą zaś - strzałki poziome, skierowane w prawo. Strzałki (1-2) i (2-3) wskazują kierunek pośredni, ukośny. Ilustrują one składowe obu tamtych kierunkowe

Trzecią zasadę charakteryzuje przechodzenie od struktury (1-2-3) do struktury (l’-2’-3’), czwartą zaś - przechodzenie od czynności myślowych, teoretycznych i praktycznych, do wyrabiania nawyków" i sprawności w działaniu za pomocą narzędzi (2’L-2’p-3’).

Przedstawione na rysunku czynności poznawcze uczniów odnoszą się przede wszystkim do nauczania przedmiotów przyrodniczych i tech-

nicznych, tutaj bowiem możliwe jest „przechodzenie w nauczaniu od praw nauki do zasad techniki”, posługiwanie się różnego rodzaju narzędziami, a także „wyrabianie sprawności ruchowych”. Natomiast na lekcjach przedmiotów'' humanistycznych przebiegiem czynności poznawczych dzieci i młodzieży rządzą inne prawa. Ich graficzną ilustrację na rysunku stanowi struktura (1-2-3).

Sprawdzian 8

1.    Wymień istotne reguły dydaktyczne wynikające z respektowania zasad: poglądowości, świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania, systematyczności i przystępności. Jakie reguły dydaktyczne stanowią konkretyzację zasady trwałości wiedzy uczniów?

2.    Określ stosunek zasad nauczania do założeń polityki oświatowej i do prawidłowości rządzących przebiegiem procesu nauczania - uczenia się.

3.    Scharakteryzuj różne sposoby rozumienia nazwy „zasady nauczania” oraz opisz kryteria doboru tych zasad.

Bibliografia

Davis R.H., Alexander L.T., Yelon S.L. Konstruowanie systemu kształcenia. Jak doskonalić nauczanie? Tłum. J. Łaszcz. Warszawa 1984, PWN.

Diesterweg F.A.W. Schriften und Reden in zwei Banden. Tom 2. Berlin - Lcipzig 1950, Volk und Wissen Vcrlag.

Giockel H. Vom Unterricht. Lehrbuch der AUgemeinen Didaktik. Bad Heilbrunn 1990, Verlag Julius Klinkhardt.

Klein H. Zasady i reguły dydaktyczne. Tłum. Cz. Kupisiewicz. Warszawa 1963, PZWS.

Klingberg L. Einfuhrung in die ałlgemeine Didaktik. Vorlesungen. Berlin 1972, Volk und Wissen Verlag.

Komeński J.A. Wielka dydaktyka. Wrocław 1956, Ossolineum.

Kruszewski K. Zasady nauczania. W: Kruszewski K. (red.) Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela. Warszawa 1991, PWN.

Lech K. Teoretyczne podstawy budowy podręczników przedmiotowo-metodycznych dla nauczycieli. Warszawa 1971, PZWS.

Nawroczyński B. Zasady nauczania. Wyd. 3. Wrocław"- - Warszawa - Kraków 1961, Ossolineum.

Okoń W. Zarys dydaktyki ogólnej. Wersja programowana. Warszawa 1970, PZWS.

Sośnicki K. Dydaktyka ogólna. Toruń 1948, Księgarnia Naukowa T. Szczęsny i Spółka.

Sośnicki K. Poradnik dydaktyczny. Warszawa 1963, PZWS.

Tomaszewski T. Z pogranicza pedagogiki i psychologii. Warszawa 1970, PZWS.

Włodarski Z. Psychologia uczenia się. Tom 1. Warszawa 1989, PWN.