kupisiewicz dydaktyka ogólna7

96 Dydaktyka ogólna

•    rozumienia treści czytanego tekstu, czego wyrazem jest umiejętność powtarzania z pamięci najważniejszych wiadomości, rozpoznawania desygnatów opisywanych pojęć wśród desygnatów pojęć bliskoznacznych; egzemplifikowania, za pomocą odpowiednich przykładów, głównych tez danego rozdziału czy podrozdziału; wyjaśniania związków i zależności zachodzących między charakteryzowanymi w podręczniku rzeczami, zjawiskami, wydarzeniami, procesami itp.

W związku z tymi zadaniami podręcznik spełnia różne funkcje dydaktyczne, a w szczególności;

•    funkcję motywacyjną, która polega na rozwijaniu sfery emocjonal-no-motywacyjnej ucznia, a przede wszystkim na kształtowaniu jego zainteresowań oraz pozytywnego nastawienia do uczenia się danego przedmiotu, na mobilizowaniu do pracy;

•    funkcję informacyjną, dzięki której podręcznik umożliwia uczniom wzbogacanie zasobu posiadanej przez nich wiedzy, i to nie tylko za pomocą tekstu, lecz również fotografii, rysunków, poleceń odsyłających do innych źródeł i metod zdobywania informacji, jak obserwacja czy eksperyment (doświadczenie) itp.;

•    funkcję ćwiczeniową, która sprowadza się do kształtowania u uczniów - przede wszystkim w drodze kontroli, oceny i korekty przebiegu oraz wyników własnej pracy - pożądanych umiejętności i nawyków, niezbędnych w procesie nauczania-uczenia się zarówno danego przedmiotu nauki szkolnej, jak i innych przedmiotów. Funkcja ta ułatwia uczniowi nie tylko zapamiętanie wiadomości, lecz także ich zrozumienie oraz posługiwanie się nimi, gdy tego wymaga sytuacja. Przykładowo: nie wystarczy, aby uczeń wiedział, że (a + b)(a - b) = a² - b². Musi on ponadto umieć zastosować ten wzór np. do obliczenia w pamięci iloczynu: 72 x 68 = = (70 + 2)(70 - 2) = 4900 - 4 = 4896.

Wymienione funkcje może i powinien spełniać każdy podręcznik szkolny i akademicki. Sposób ich realizacji zależy jednak od wieku uczniów, charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania, a także od rodzaju kształcenia (stacjonarne, zaoczne).

Funkcje te odpowiadają głównym ogniwom procesu nauczania - uczenia się, a mianowicie: uświadamianiu uczniom celów i zadań nauczania (funkcja motywacyjna), zaznajamianiu dzieci i młodzieży z nowym materiałem (funkcja informacyjna), jego utrwalaniu oraz kontroli i ocenie wyników nauczania (funkcja ćwiczeniowa). Efekty uzyskiwane dzięki tym funkcjom zależą od przestrzegania takich zasad ogólnodydaktycznych, jak np. zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się (wszystkie funkcje, a przede wszystkim funkcja motywacyjna), zasady: systematyczności, stopniowania trudności i po-glądowości (głównie, ale nie wyłącznie, funkcja informacyjna) czy wreszcie zasada łączenia teorii z praktyką, szczególnie istotna w przypadku funkcji ćwiczeniowej.

Od czasu pojawienia się nauczania programowanego coraz wieksze znaczenie przywiązuje się do empirycznej weryfl

szkolnych. Dzięki niej podręcznik - powstając przy współudziale reprezentacji uczniów, których ogół ma później z niego korzystać - traci swój anonimowy i zuniformizowany charakter na rzecz przystosowania do faktycznych możliwości intelektualnych jego odbiorców. Taki podręcznik powinna cechować zarówno stabilność, jak i mobilność. Zasadniczy dla danego przedmiotu materiał musiałby więc, zgodnie z postulatem stabilności, stanowić jak gdyby konstrukcję nośną podręcznika, jego stały rdzeń. Równocześnie w myśl postulatu mobilności należałoby jak najszybciej wprowadzać do tego podręcznika zmiany zachodzące w danej dyscyplinie naukowej, jej najnowsze zdobycze. Celowi temu mogą służyć odpowiednie wstawki aktualizujące lub - jak w niniejszym podręczniku - eksponowane w przypisach bloki rozszerzające.

Sprawdzian 6

1.    Wymień i omów czynniki determinujące dobór treści kształcenia.

2.    Scharakteryzuj główne założenia encyklopedyzmu, formalizmu i utylitaryzmu dydaktycznego oraz wykaż ich ograniczoną przydatność dla potrzeb współczesnego szkolnictwa.

3.    Opisz zalety i słabe strony egzemplaryzmu i strukturalizmu dydaktycznego.

4.    Na czym polegają spełniane przez podręcznik szkolny funkcje: informacyjna, motywacyjna i ćwiczeniowa?

Bibliografia

Achtenhagen F. Didaklikd.es Wirtschaftslehreunteirichts. Wyd. 3. Opladen 1990, Leske und Budricli Vcrlag.

Aebli H. Zwólf Grundformen des Lehrens. Wyd. 3. Stuttgart 1990. Ernst Klett Ver-lag.

Bennett N. Teaching Slyles and Pupils Progress. London 1988, Open Books.

Brameld T. Philosophies o/Education in Cultnral Perspectiue. New York 1955, Holt and Company, Inc.

Dewey J. Moje pedagogiczne credo. Tłum. J. Pieter. Lwów - Warszawa 1933, Książnica Atlas.

Dobrowolski A.B. Nowa dydaktyka. W: Pisma pedagogiczne. Tom II. Warszawa 1960, PZWS.

Doli W.E. Jr. A Post-Modern Perspectiue on Curriculum. London 1993, Teachers College Books.

Fenstermacher G.D., Soltis J. F. Approaches to Teaching. New York - London 1992, Teachers College, Columbia University.

Glóckel H. Vbm Unterricht. Lehrbuch der Allgemeinen Didaktik. Bad Heilbrunn 1990, Verlag Julius Klinkhardt.

Goodlad J.I. A Place Calk’d School. ITospecLs Jor the Futurę. New York, St. Louis (...) 1984, McGraw-Hill Book Company.