kupisiewicz dydaktyka ogólna3

90 Dydaktyka ogólna

10

A oto ziaj ważniejsze zasady analizy i układu treści kształcenia stosowane w programowaniu dydaktycznym:

•    Jasne i wyraźne określenie celów tekstu programowanego, najlepiej w kategoriach czynności i wyników, jest podstawowym warunkiem jego dydaktycznej skuteczności. Zgodnie z tą zasadą należy przede wszystkim ustalić treść czynności, któi'e uczniowie powinni opanować po przestudiowaniu tekstu. Równie istotne jest znalezienie racjonalnego sposobu przekształcania „wiedzy wyjściowej” uczniów, z którą przystępują do studiowania danego tematu, w wiedzę i umiejętności końcowa, zakładane.

•    Materiał będący przedmiotem programowania należy podzielić na powdązane ze sobą czynności i wyniki, biorąc pod uwagę związki merytoryczne i logiczne między każdą parą korespondujących ze sobą czynności i wyników.

« Wszystkie czynności typu „odpowiedź”, wykonywane przez uczniów' w trakcie studiowania tekstu programowanego, powinny być obserwo-walne, tzn. dostępne obserwacji z zewnątrz. Tylko wtedy mogą być kontrolowane przez nauczyciela lub zastępującą go maszynę dydaktyczną i stanowić podstawę racjonalnego sterowania uczeniem się.

•    Skojarzenia, które uczniowie tworzą w toku uczenia się, powńnny być odwracalne. Chodzi o to, aby uczeń potrafił np. nie tylko podać w języku ojczystym odpowiednik słowa obcego, lecz i odwrotnie. Zasada ta wyraźnie nawńązuje do piagetowskiego postulatu przekształcania jednokierunkowych i nieodwracalnych nawyków intelektualnych w operacje wielokierunkowe i zarazem odwmacalne.

•    Przy charakterystyce danego przedmiotu, zjawiska, procesu lub zdarzenia trzeba najpierw opisać klasę, której ów przedmiot itd. jest składnikiem, a dopiero później eksponować jego cechy.

•    Materiał nauczania należy utrwalać w różnorodny sposób, wykorzystując w tym celu zarówno „podłużne”, jak i „poprzeczne" przekroje realizowanych w szkole tematów.

•    Stosownie do charakterystycznych właściwości poszczególnych tematów trzeba posługiwać się dedukcyjnym lub indukcyjnym tokiem prezentacji materiału, nie faworyzując jednak żadnego z nich.

•    Z materiału nauczania, który uczniowie mają przestudiować, należy wydzielić zagadnienia najistotniejsze (podstawowe pojęcia, prawa, twierdzenia, zasady, reguły itp.) oraz starannie przeanalizować zachodzące między nimi związki logiczne i merytoryczne. Następnie do każdego z wybranych zagadnień trzeba dobrać reprezentatywne przykłady oraz umożliwić uczniom podawanie własnych przykładów. Oczywiście w przypadku gdy uczniowie samodzielnie podają przykłady, osoba prowadząca zajęcia musi je natychmiast kontrolować, aby nic dopuścić do utrwalenia się ewentualnych błędów.

•    Każdy nowy termin, prawo, zasadę itp. trzeba eksponować parokrotnie w różnych kontekstach, aby uczniowie mogli dobrze zrozumieć ich treść i trwale ją sobie przyswoić. Przykładowo: językoznawcy stwierdzili, że trwałe i równocześnie operatywne opanowanie wyrazów lub zwrotów obcej mowy wymaga od 7 do 23 powtórzeń każdego z tych wyrazów czy zwrotów. W loku uczenia się innych przedmiotów liczba potrzebnych powtórzeń będzie prawdopodobnie inna, ale zawsze konieczne okaże się przynajmniej dwu-, trzykrotne wzmocnienie każdego nowego pojęcia, prawa, zasady, reguły itd.

*

Z przeglądu dawniejszych i najnowszych teorii doboru i układu treści kształcenia wynikają następujące wnioski ogólne:

•    Programy nauczania powinny zawierać materiał uwzględniający potrzeby społeczne oraz indywidualne potrzeby uczniów, a zarazem eksponować treści podstawowe, nowoczesne, o dużych walorach wychowawczych i poznawczych. Musi to być zatem materiał z zakresu różnych dyscyplin, ale podporządkowany naczelnemu celowi wychowania, jakim jest wszechstronny rozwój każdego ucznia, a także zgodny z potrzebami współczesnego życia.

•    Zachowując zasadę systematyczności jako główną wytyczną doboru i układu treści nauczania, powinno się uwzględniać możliwość kom-pleksowo-problemowej, a nawet egzemplarycznej realizacji niektórych tematów. W ten sposób można uwolnić programy nauczania od zbędnych szczegółów i zapewnić uczniom warunki, które będą sprzyjały zarówno poznawaniu, jak i rozumieniu rzeczywistości.

•    Materiał zawarty w programach nauczania powinien być tak dobrany, aby nauczyciele mogli indywidualizować pracę dydaktyczno-wychowawczą stosowanie do zainteresowań i zdolności uczniówa W tym celu, obok wymagań minimalnych, opracowanych z myślą o uczniach najsłabszych, programy powinny zawierać także wymagania dostosowane do poziomu uczniów przeciętnych i bardzo zdolnych. Zapewmiając warunki sprzyjające realizacji tale ujmowanego indywidualizowania treści oraz właściwego tempa uczenia się w obrębie przedmiotów^ obowiązkowych dla wszystkich uczniów, program nauczania powinien również umożliwiać rozwój zdolności i talentów dzieci i młodzieży w tych zakresach, które niejako wykracza-