dydaktyka
9

96 Dydaktyka ogóbia

•    rozumienia treści czytanego tekstu, czego wyrazem jest umiejętność powtarzania z pamięci najważniejszych wiadomości, rozpoznawania desygnatów opisywanych pojęć wśród desygnatów pojęć bliskoznacznych; egzemplifikowania, za pomocą odpowiednich przykładów, głównych tez danego rozdziału czy podrozdziału: wyjaśniania związków i zależności zachodzących między' charakteryzowanymi w podręczniku rzeczami. zjawiskami, wydarzeniami, procesami itp.

W związku z tymi zadaniami podręcznik spełnia różne funkcje dydaktyczne. a w' szczególności;

•    funkcję motywacyjną, która polega na rozwijaniu sfery emocjonal-no-motywacyjnej ucznia, a przede wszystkim na kształtowaniu jego zain- j teresowań oraz pozytywnego nastawienia do uczenia się danego przedmiotu, na mobilizowaniu do pracy;

•    funkcję Informacyjną, dzięki której podręcznik umożliwia uczniom wzbogacanie zasobu posiadanej przez nich wiedzy, i to nie tylko za pomocą tekstu, lecz również fotografii, rysunków, poleceń odsyłających do innych źródeł i metod zdobywania informacji, jak obserwacja czy eksperyment (doświadczenie) itp.:

•    funkcję ćwiczeniową, która sprowadza się do kształtowania u uczniów - przede wszystkim w drodze kontroli, oceny i korekty przebiegu oraz wyników własnej pracy - pożądanych umiejętności i nawyków', niezbędnych w procesie nauczania-uczenia się zarówno danego przedmiotu nauki szkolnej, jak i innych przedmiotów'. Funkcja ta ułatwia uczniowi nic tylko zapamiętanie wiadomości, lecz także ich zrozumienie oraz posługiwanie się nimi. gdy tego wymaga sytuacja. Przykładowo: nie wystarczy, . aby uczeń wiedział, że (a + b)(a - b) - a¹ - b*. Musi on ponadto umieć zastosować ten wzór np. do obliczenia w pamięci Iloczynu: 72 x 68 -

- (70 + 2)(70 - 2) - 4900 - 4 - 4896.

Wymienione funkcje może i powinien spełniać każdy podręcznik szkolny I akademicki. Sposób ich realizacji zależy Jednak od wieku uczniów, charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania, a także od rodzaju kształcenia (stacjonarne, zaoczne).

Funkcje te odpowiadają głównym ogniwom procesu nauczania - uczenia się. a mianowicie: uświadamianiu uczniom celów ł zadań nauczania (funkcja motywacyjna), zaznajamianiu dzieci i młodzieży z nowym matę-! rialem (funkcja informacyjna). Jego utrwalaniu oraz kontroli i ocenie wy- \ nlków nauczania (funkcja ćwiczeniowa). Efekty uzyskiwane dzięki tym? funkcjom zależą od przestrzegania takich zasad ogólnodydaktycznychj jak np. zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie na-j uczanla - uczenia się (wszystkie funkcje, a przede wszystkim funkcja i motywacyjna), zasady: systematyczności, stopniowania trudności i po-; glądow'ości (głównie, ale nie wyłącznic, funkcja informacyjna) czy wreszcie zasada łączenia teorii z praktyką, szczególnie istotna w przypadku funkcji ćwiczeniowej.

Od czasu pojawienia się nauczania programowanego coraz większe znaczenie przywiązuje się do empirycznej weryfikacji podręczników

szkolnych. Dzięki niej podręcznik - powstając przy współudziale reprezentacji uczniów, których ogół ma później z niego korzystać - traci swój anonimowy i zuniformizowany charakter na rzecz przystosowania do faktycznych możliwości intelektualnych jego odbiorców'. Taki podręcznik powinna cechować zarówno stabilność, jak i mobilność. Zasadniczy dla danego przedmiotu materiał musiałby więc, zgodnie z postulatem stabilności. stanowić jak gdyby konstrukcję nośną podręcznika, jego stały rdzeń. Równocześnie w myśl postulatu mobilności należałoby jak najszybciej wprowadzać do lego podręcznika zmiany zachodzące w danej dyscyplinie naukowej. Jej najnowsze zdobycze. Celowi temu mogą służyć odpowiednie wstawki aktualizujące lub - jak w' niniejszym podręczniku 4 .. - eksponowane w przypisach bloki rozszerzające.

Sprawdzian 6

1.    Wymień i omów' czynniki determinujące dobór treści kształcenia.

2.    Scharakteryzuj główme założenia encyklopedyzmu, formalizmu i utylitaryzmu dydaktycznego oraz wykaż ich ograniczoną przydatność

; dla potrzeb współczesnego szkolnictwa.

3.    Opisz zalety i słabe strony cgzcmplaryzmu i strukturalizmu dydaktycznego.

4.    Na czym polegają spełniane przez podręcznik szkolny funkcje: informacyjna. motywacyjna i ćwiczeniowa?

Bibliografia

ltcnhagcn F. Didaktik des WinschaJlsIehrcuiUerrichls. Wyd. 3. Opladcn 1990. Leskc u nd Budrlch Verlag.

cbli H. ZicólJGrundjormen des Lelircns. Wyd. 3. Stuttgart 1990. Ernst Klclt Vcr-

lag-

IBennett N. Tcaching Siylcs and Pupils Progress. London 1988. Opcn Books. *3rameld T. Phllosophles o/Educalion In Cultural Perspectiue. New York 1955. Holt and Company. Inc.

vcy J. Moje pedagogiczne credo. Tłum. J. lieter. Lwów - Warszawa 1933. Książnica Atlas.

irowolskl A.B. JVouxi dydaktyka. W: Pisma pedagogiczne. Tom II. Warszawa 1960. PZWS.

iii W.E. Jr. A Post-Modern PerspecUue on Curriculum. London 1993. Tcachcrs College Books.

istcrmacher G.D.. Sollis J. F. Approaches to Tcaching. New York - London 1992. Tcachcrs College, Columbia Univcrsity.

-kcl H. Vom Untcrricht. tjehrbuch der Allgemeinen Didaktik. Bad Hcflbriinn 1990. Vcrlag Jullus Kllnkhardl.

ilad J.I. A Place Called School. Prospects Jor the Futurę. New York. St. Louis i (...) 1984. McGraw-Hill Book Company.