skanuj0003 (86)

a. kompozycji: wyraźna, odpowiednio ukształtowana ekspozycja, kulminacja i zakończenie oparte na kontraście czy poincie

h. narracji: zróżnicowane formy narracji od 1-osobowej posługującej się formą wspomnieniową po latach (Przez stepy. Z pamiętnikaWspomnienie z Maripozy), poprzez stylizacje na pamiętnik historyczny (Niewola tatarska) do zróżnicowanych ujęć narracji trzecioosobowej; w sposobach, metodach wartościowania Sienkiewicz rezygnuje z natrętnego komentarza na rzecz ironii, liryzacji. stylu cmotywnego w obrazowaniu, np. w Janku Muzykancie

c. odmian i struktur gatunkowych: nowele krótkie i skondensowane (Jaminl, Orso, Latarnik, Sachem, Janko muzykant), ale i te różnią się między sobą; teksty obszerniejsze, tzw. „szkice powieściowe” (Przez stepy_T Za chlebem, Niewola tatarska. Bartek Zwycięzca); formy gatunkowe: odmiany gawędy (Nikt nie jest,.., Stary sługa. Hania, Selim Mirza, Z pamiętnika korepetytora. Przez stepy. Wspomnienie z Maripozy. Niewola tatarska I osoba narracji podmiotowej), opowiadania satyryczne (Szkice węglem. Bartek Zwycięzca - wieloczłonowa akcja żywa i dynamiczna, nowele o tematyce amerykańskiej i polsko-chłopskiej (obrazki raczej statyczne, o akcji bardzo nikłej, w których podstawowy akcent pada na jakieś jedno wydarzenie czy przeżycie przełomowe, przygotowane przez odpowiedni wstęp, stanowiący tło owego ustępu podstawowego; moment przełomowy stanowi tu zaskoczenie, niespodziankę (Janko muzykant, Latarnik, Orso, Jamu/ł, Sachem)

Miejsce nowelistyki Sienkiewicza w:

a.    twórczości pisarza: to ..laboratorium formy”, teren wypróbowywania rozmaitych metod twórczych i rozmaitych lematów - nowele dominują w pierwszym 10-leciu twórczości Sienkiewicza, choć wiele z nich powstało później, gdy pisarz tworzył powieści Chronologicznie najwcześniej powstały nowele poruszające aktualną problematykę pozytywistyczną Humoreski.. 1871: następnie obrazki obyczajowe z niedawnej przeszłości, np. Hania 1880; następnie utwory ukazujące życie na pouwłaszczeniowej wsi - Szkice węglem -

1880; sytuację chłopa marnującego się na emigracji Za chlebem 1880; zmuszonego do służby w armii zaborczej Bartek Zwycięzca 1882; sprawę wychowania dziecka wiejskiego Janko Muzykant 1880, Jamioł 1882 oraz ucisk zaborczej szkoły Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela 1880. Osobną, kolejną grupę stanowią nowele amerykańskie: Orso 1880.Przez stepy - 1880, piętnujące zagładę Indian Sachem 1883, prawiące o „starej emigracji” Latarnik 1882, Wspomnienie z Maripozy 1882. Jeszcze inną stanowią humoreski, jak: Ta trzecia - 1889. czy wreszcie nowele wprowadzające do literatury ludową gawędę gwarową -Sabalowa bajka 1889.

Swymi ponad 50 utworami przyczynił się w poważnym stopniu do wielkiego rozkwitu noweli polskiej w końcu XIX wieku.

b.    historii literatury, tj. dziejach nowelistyki polskiej. Sienkiewicz tworzył podwaliny nowoczesnej nowelistyki wraz z Prusem, Orzeszkową, jak i późniejszymi trochę twórcami tego gatunku, tj. Konopnicką i Dygasińskim;

Nowelistyka Sienkiewicza była wymownym świadectwem, jak żywo reagował on na sprawy, które poruszały opinię publiczną, a równocześnie dowodziła, jak świetnym był znaw cą psychiki ludzkiej i umiejętnym jej odtwórcą. Miał głębokie wyczucie charakteru noweli, umiał wybraną sytuację życiową ujmować w dramatycznym skrócie, przesycić napięciami i zakończyć nieoczekiwaną pointą. Swymi 40 utworami przyczynił się w poważnej mierze do wspaniałego rozkwitu now eli polskiej w końcu XLX w. i stworzył spory’ zasób opowiadań wręcz klasycznych, czytywanych na całym święcie (J. Krzyżanowski) inni współtwórcy (prekursorzy) gatunku): Prus. Orzeszkowa następcy i kontynuatorzy: Dygasiński. Konopnicka

szczyt dla rozwoju nowel Sienkiewicza jak i Prusa przypada na koniec lat 70-tych i na lata 80-tc XIX w ieku.

47