skanuj0004 (72)

C. Za chichem - utwór ten miał temat związany z aktualną problematyką krajową, choć częściowo jest to utwór „amerykański”; polska sprawa to kwestia zarobkowej emigracji chłopów za ocean oraz ludowe postaci bohaterów; stąd ścisły związek Za Chlebem z tzw. nowelami ludowymi

1.    Geneza publicystyczna i zakres tematyczny Za Chlebem. czyli długie dzieje ewolucji i kształtowania się tekstu;

-    3 fazy: koncepcyjna, odczytowa, tekstowa;

-    zapowiedziany przez „Gazetę Polską” jako odczyt pt. Rodzina chłopska za Oceanem 19. X 1879, pisany we Włoszech między końcem sierpnia a początkiem listopada 79 r„ wygłoszony po raz pierwszy w lutym 1880 r. w Warszawie już pod tytułem Za chichem,

-    pomysły fabularne i koncepcja ideowa utworu sięga niektórych spostrzeżeń i obserwacji:

1.    Listów z podróży oraz pierwszej publicystycznej syntezy losu polskich osadników, tj.

2.    artykułu do „Przeglądu Tygodniowego” - Osady polskie w Stanach Zjednoczonych z listopada-grudnia 1877 r. a także

3.    odczytu lwowskiego z maja 1879 r. Osady polskie w Stanach Zjednoczonych Północnej Ameryki,

-    w 1. ogólna ocena losu europejskiego emigranta była jeszcze optymistyczna; w 2. też Sienkiewicz pisze, że mimo początkowych trudności osiągniecie dobrobytu przez osadników jest możliwe; czas korygował te sądy i w 3. nastąpiła zmiana poglądów Sienkiewicza, który- w odstraszających barwach odmalowywał los chłopa-

emigrania i analizował przyczyny emigracji zarobkowej; w 3. są całe ustępy, wprowadzić by można jako komentarze do rozdziałów noweli Za chichem, np. relacja o warunkach, w jakich emigranci jadą „pod pokładem” zwł. na statkach niemieckich i podczas burzy; historia pierwszych kroków obojga na bruku nowojorskim (bezradność zagubionych w obcym święcie przybyszów); nieudane próby stworzenia polskich osad rolnych Waren i lloino w stanie Arkansas

-    koncepcja ideowa Za chichem bliższa jest temu 3. tekstowi, zwł. w analizie przyczyn emigracji: 1. brak chleba, 2. wolności, 3. namowy agentów, pesymistycznej ocenie doli emigranta w Stanach i przedstawieniu katastrofy Borowiny-nowelistycznego odpowiednika osad Waren i lloino; wrażenie Toporka jadącego pociągiem do Littre Rock mają swój odpowiednik w artykule; to zbeletry zowana postać artykułu

-    zmiany w tekście Za chichem i ich kierunek, proces beletryzacji: wprowadzenie starego pieniacza. Wawrzona toporka, który- wdał się w niepotrzebny proces, doprowadził się niemal do ruiny, by po sprzedaniu „kolonii" ulec pokusie emigracji i zginąć wraz z córką w obcym świecie; historia Marysi Toporkówny i jej przygód, miłości ku niej Czarnego orlika w osadzie, a następnie obłędu i śmierci jej w Nowym Jorku stanowią o fikcyjności noweli: niektóre epizody napisał Sienkiewicz już w 1877 r.: burzy na Oceanie, opisy Nowego Jorku i in. krajobrazu z okien wagonu i in.;

zmiana tytułu, happy end'u na zakończenie tragiczne (oklepane); coraz wyrazistsza tendencyjność o propagandowym anty emigracyjnym charakterze; zasadniczą przesłanką krzywdy i nieszczęść Toporków czyni Sienkiewicz ich osamotnienie

2.    Idea, problematyka utworu; doniosłe, aktualne zagadnienie społeczne - zagadnienie emigracji zarobkowej chłopów polskich do Ameryki; utwór to wynik narastającego „zamówienia społecznego” co nadało utworowi rysy tendencyjne: świadczy o tej zmianie koncepcji coraz wyrazistsza zasada typizacji postaci i zmiana zakończenia na pesymistyczne

Cel utworu był bowiem propagandowy (tendencyjny): antyemigracyjny - utwór miał zapobiec klęsce katastrofalnej w rozmiarach emigracji z zaboru pruskiego, odstraszać przed wyjazdem za ocean.

Tendencyjność Za chichem (rozumiemy ja jako bezpośrednie podporządkowanie fabuły utworu tezie ideowo-propagandowej) jest inna niż ilustracyjna tendencyjność Humoresek z teki Horszyłły: nie jest dana w opowiadaniu bezpośrednio, cechuje ją dążność do obiektywizacji, nastawienie nic tyle na komentarz i obrazową ilustracyjność, ale na ideową funkcję konstrukcji artystycznych; choć wartościujący komentarz jest obecny, to autor nadał względną samodzielność postaciom i sytuacjom.

3.    Jaki obraz emigracji zarobkowej chłopów polskich do Ameryki daje autor w utworze?

-    realistyczny - prawdziwy, bo dokumentamy obraz: samotność i izolacja - emigracyjny epos nędzy ludzkiej: znosi utarte poglądy o Ameryce

4.    Tendencyjność utworu a realistyczna metoda kształtowania tekstu;

W czym przejawia się tendencyjność? W czym uwidacznia się realizm?

-    przenikanie sic tendencyjności i ujęcia realistycznego Rlementy tendencyjności w Za chichem sprowadzają się do;

-    konstrukcji fabularnej losów bohaterów utworu

-    jednostronności ujęcia tła amerykańskiego

-    interpretującym komentarzu narratora

-    selekcji motywów

-    budowie obrazów „odstraszających”, nie pozytywnych: opis burzy morskiej, dzielnic Nowego Jorku, złowrogiej przyrody Akansasu, żywiołowych klęsk

44