skanuj0008

lękowych, że wielu pilotów zrezygnowało ze służby na froncie i by' wycofanych do USA.

Podobne dane na temat roli mechanizmów antycypacji stresu za grożenia dostarczyły własne wyniki badań nad polskimi polarnikami. Wyniki badań lęku prowadzone na statku, w drodze na Antarktydę, w porównaniu do wyników badań lęku prowadzonych na stacji antark-tycznej PAN im. H. Arctowskiego (na wyspie King George) charakteryzowały się poziomem najwyższym. Znaczy to, że przewidywane zagrożenie było większe od rzeczywistego (Terelak, 1982).

Obok zagrożenia tzw. fizycznego (życia i zdrowia) dużą rolę w stresie psychologicznym odgrywa zagrożenie społeczne, wynikające z pełnienia wielu ról społecznych, od roli ucznia począwszy a na ważnyćfi funkcjach państwowych skończywszy. Konieczność rywalizacji, poddawanie się permanentnej ocenie ze strony innych (egzaminy, opinie) jest źródłem wielu stresów, wywołujących zagrożenie nie tylko własnego „ja”, ale także naruszenia wartości osób nam bliskiej)) (przykładem może być tzw. lustracja w krajach postkomunistycznych). Z wielu badań psychologicznych wynika, ze zagrożenie, zwłaszcza chroniczne, wielu wartości lub systemów wartości wywołuje u człowieka choroby psychosomatyczne, psychonerwice a nawet i psychozy (Kościuch, 1984).

2.3.3. Przeciążenie jako źródło stresu

r-

,,......Przeciążenie jest sytuacją trudną wynikającą z wykonywania okre

ślonych czynności na granicy swoich możliwości fizycznych lub psychicznych. Dobrą ilustracją jest pokazana na rycinie 2.22. sytuacja przeciążenia informacyjnego pilota samolotów pasażerskich w sytuacji awaryjnej.

Przy czym w psychologii ten rodzaj sytuacji stresowej odróżnia się od „obciążenia”. Przez bpeiążeriie rozumie się takie natężenie stresu, które nie prowadzi jeszcze do zaburzeń organizacji czynności człowieka. Zaś przeciążenie (lub obciążenie nadmierne) odnosi się do takiego natężenia stresu, które wywołuje wyraźne negatywne zmiany w celowym działaniu człowieka (np. spadek sprawności psychomotorycznej, umysłowej itp.) (por. ryc. 2.22.). Gdybyśmy przyjęli arbitralną skalę natężenia stresu, to punkt na tej skali, w którym obciążenie prze-

(D

Ryc. 2.22. Przeciążenie informacyjne jako źródło stresu A - sytuacja normalna (obciążenie); B - sytuacja stresowa (przeciążenie)

c hodzi w przeciążenie, można umownie nazwać progiem odporności na stres psychologiczny, który oczywiście jest funkcją nie tylko natężenia stresu, ale także osobowości człowieka. O ile krótkotrwałe sytuacje przeciążenia prowadzą do zmęczenia czy wyczerpania, o tyle przeciążenie długotrwałe (tzw. stres chroniczny) prowadzi do wielu zaburzeń psychosomatycznych, o czym szczegółowo powiemy w dalszej części książki.

Najłagodniejszą postacią przeciążenia jest dyskomfort. Dyskomfort są to sytuacje zmuszające człowieka do pracy w przykrych warunkach. Stopień przeciążenia psychicznego zależy nie tylko od samych warunków, ale także od pewnych standardów (potrzeb) estetycznych, kulturowych, cywilizacyjnych. Teoretyczny model zależności między dyskomfortem a poziomem stymulacji i wykonaniem zadania przedstawia ryc. 2.23.

. Dyskomfort

Poziom stymulacji

Poziom stymulacji

Ryc. 2.23. Model relacji między dyskomfortem, poziomem stymulacji i wykonaniem zadania

191