skanuj0019

rozciągłością w czasie. Kultura rozumiana w sensie atrybutywnym, jako cecha ludzkości, zmieniała się, rozwijała i kumulowała w miarę upływu czasu. Doświadczenia kulturowe ludzkości gromadziły się ■■ nabierając nowych jakości. Również w sensie dystrybutywnymr; kultura jako zbiór cech określonej zbiorowości istnieje zawsze[ w planie czasowym: rozwija się, przeżywa rozkwit i upadek, maj swoją historię. Pierwsze teorie antropologiczne, powstałe na grun-f cie myśli ewolucjonistycznej, skupiły uwagę na aspekcie czasowym j: rozwoju kultury w sensie atrybutywnym. W końcu wieku XIX j zarówno w Europie, jak i za oceanem powstała tak zwana szkoła i: historyczna, której badania koncentrowały się na analizie dziejów' poszczególnych, konkretnych kultur.    j

Zjawiska kultury są przekazywane z pokolenia na pokolenie;: kontynuacja dorobku zbiorowego grupy jest przedmiotem świado-; 'mej troski bądź nieświadomym odruchem jej członków. Kulturyj bowiem nie tworzy od nowa każde następne pokolenie. Niektórzy i badacze przywiązują do tej cechy zjawisk kulturowych tak wielką j ^r'Wngę, że w definicji kultury umieszczają określenie ,,dorobek ! pokoleń" [por. np. Czarnowski 1 956b: 20], Ponadto w kulturę toul' court i w poszczególne kultury wbudowane są immanjentne me- ^: chanizmy zmiany. Te podstawowe mechanizmy to ewolucja i adaptacja do określonego środowiska oraz dyfuzja¹ kultur. Pierwszy typ zmiany ma charakter endogenny, drugi - egzogenny.

Kultura ma wymiar przestrzenny. Rozciągłość w przestrzeni odnosi się zarówno do kultury w sensie atrybutywnym, jak i do poszczególnych całości kulturowych. W toku rozwoju człowieka kultura rozprzestrzeniała się od stref klimatu gorącego aż po strefę arktyczną. Poszczególne kultury określonych zbiorowości wyodrębniały się między innymi w wyniku zajmowania ograniczonego obszaru. Antropogeografia była kierunkiem, który podjął problem zasięgu ekumeny i jej zmian oraz uwarunkowania tych zmian czynnikami pozakulturowymi. Rozprzestrzenianiem się poszczególnych kultur, a ściślej poszczególnych elementów kulturowych, zajmował się powstały jeszcze w XIX wieku i trwający przez pierwsze dziesięciolecia wieku XX kierunek antropologii zwany dyfuzjonizmem.

Dostrzeżenie zarówno wymiaru czasowego, jak i wymiaru przestrzennego stało się trwałym dorobkiem myśli antropologicznej; są one brane pod uwagę przez antropologów wszelkich kierunków i orientacji.

Kultura jest systemem. Antropologia współczesna nie ma wątpliwości, ze kultura w sensie zarówno atrybutywnym, jak i dys-trybutywnym jest zjawiskiem złożonym z elementów tworzących całość. Między jej elementami zachodzi proces integracji, często bardzo skomplikowany. Poszczególne elementy kultury pozostają ze sobą w związku, co oznacza, że nie można mówić o kulturze jako zbiorze czy agregacie, ale jako o systemie. Już przedstawiciele dziewiętnastowiecznej antropologii ewolucjonistycznej niewątpliwie dostrzegali powiązania różnych elementów kulturowych, czego dowodem są choćby analizy Lewisa H. Morgana, a w pewnej mierze także Edwarda B. Tylora. Aspekt ten w znacznym stopniu pomijali dyfuzjoniści, za co spotkały ich krytyki ze strony antropologów nieomal wszystkich orientacji teoretycznych, a w szczególności szkoły funkcjonalnej, powstałej w pierwszych dziesięcioleciach wieku XX. To funkcjonalizm z jednej strony, a konfigura-cjonizm z drugiej dostrzegły konieczność badania zjawiska integracji kulturowej na poziomie poszczególnych, konkretnych kultur. Funkcjo-naliści uczynili z integracji w ramach kultur kanon swoich badań i naczelny cel antropologii w ogóle. Funkcjonaliści badali integrację kultury na poziomie instytucji, konfiguracjoniści zaś dostrzegali i analizowali systemy kulturowe na płaszczyźnie wartości i norm, co wyrażało się przede wszystkim w poszukiwaniu naczelnej zasady organizującej całości kulturowe. Integracja kultury jest czasem pojmowana jako organizacja lub struktura całościowa kultury. Zawsze podkreśla się, że kultura ma własną, wewnętrzną logikę. Ten aspekt kultury szczególnie silnie akcentował i badał strukturalizm. Różne więc orientacje w badaniach kultury kładły nacisk na kulturową integrację, a i dziś nie ma już chyba badacza, który by nie przypisywał kulturze pewnego stopnia zintegrowania. Nie do pomyślenia jest traktowanie kultury jako agregatu, a siła i charakter związków między elementami kultury są ustalone z większą niż dawniej precyzją. Od czasów Juliana H. Stewarda [zob. 1972] mówi się na przykład o sferach zjawisk kulturowych pozostających w ściślejszym ze sobą związku i o sferach względnie bardziej od siebie niezależnych.

5 - świst człowieka... 65