skanuj0035

ciele teorii frustracji wyróżniają reakcje skoncentrowane na potrzebach i na obronie ego (Rosenzweig, 1944); Reykowski (1966) wyodrębni! reakcje zwalczania stresu i reakcje obrony przed stresem; Lazarus i Folkman (1984) mówią o radzeniu sobie ze stresem w dwóch znaczeniach: instrumentalnym (gdy radzenie sobie jest zorientowane na utrzymanie lub poprawę relacji z otoczeniem) i emocjonalnym (gdy radzenie sobie polega na obniżaniu negatywnych emocji dezorganizujących działanie bądź na stymulowaniu emocji w celu mobilizacji do działania). W literaturze pojawiają się różne definicje pojęcia radzenia sobie ze stresem:

-    aktywność poznawcza i behawioralna ukierunkowana na wyeliminowanie, zminimalizowanie lub tolerowanie zdarzeń stresowych (Folkman i Lazarus, 1980);

-    wysiłek zmierzający do przystosowania się do rzeczywistości (Haan, 1977);

-    świadomy wysiłek ukierunkowany na sprostanie wymaganiom stresu (Stone i Neale, 1984).

Definicje te są mało precyzyjne, gdyż opierają się na różnych modelach stresu. Próby metaanalizy owych definicji, z punktu widzenia tzw. integracyjnego modelu stresu dokonał K. B. Matheny. Na podstawie owej metaanalizy (taksonomia obejmowała 35 definicji) autor proponuje następującą definicję pojęcia coping stress: „jest to wysiłek, świadomy lub nieświadomy, związany z zapobieganiem, eliminowaniem lub osłabianiem stresorów albo z tolerowaniem ich efektów w sposób najmniej szkodliwy" (Matheny i wsp., 1986, s. 509).

Definicja ta zwraca uwagę na konieczność sprecyzowania niektórych jej elementów. W pierwszym rzędzie należy dokonać rozróżnienia między coping jako cecha i jako styl. W przypadku cechy mamy do czynienia z rzeczywistymi predyspozycjami, będącymi podstawą przewidywania, w jaki sposób dana osoba poradzi sobie ze specyficznymi zdarzeniami stresowymi. Dane literatury przedmiotu na temat cech temperamentalnych i mechanizmów obronnych osobowości, przedstawione wcześniej, dobrze ilustrują ten aspekt „coping”.

T. J. Newton (1989) uważa, że różnicę między coping behavior i coping style można sprowadzić do następujących pytań. W przypadku pierwszym (cecha), pytania koncentrują się na specyficznych zdarzeniach stresowych i reakcji na nie (tzw. psychologiczne i fizjologiczne wzorce reagowania), zaś w drugim przypadku (styl), pytania koncentrują się wokół sposobów spostrzegania stresu i strategii postępowania. Ilustracją radzenia sobie ze stresem w znaczeniu stylu były omówione wcześniej tzw. style poznawcze. Drugie rozróżnienie, jakie należy mieć na uwadze, dotyczy coping oraz zautomatyzowanych zachowań adaptacyjnych. Rozróżnienie to nie jest zbyt klarowne. Jedynym wyraźnym kryterium może być „nowość”. Początkowo godziny uczenia się jazdy samochodem są dla studenta stresowe i z pewnością mamy tu do czynienia z pojęciem radzenia sobie ze stresem. Ta sama jazda po wielu ćwiczeniach będzie opierała się na zachowaniach zautomatyzowanych. Podział ten bardzo wyraźnie zaznacza się w tzw. ekstremalnych sytuacjach stresowych (np. obozy koncentracyjne, katastrofy, operacja chirurgiczna itp.).

Trzecie rozróżnienie dotyczy oddzielenia coping jako procesu od rezultatu. W modelach psychologicznych (zwierzęcych) i psychoanalitycznych coping jest używany zamiennie z efektem zachowań adaptacyjnych (Helson, 1959). Omawialiśmy ten problem na początku 3 rozdziału. W definicjach coping powinno się uwzględniać wysiłek związany z walką ze stresem bez względu na osiągnięty rezultat. Koszt psychologiczny i fizjologiczny związany z owym wysiłkiem jest odrębnym problemem. Czwarte rozróżnienie dotyczy pojęć coping i ogólne zdolności adaptacyjne, radzenie sobie ze stresem jest szczególnym przypadkiem tego ogólnego problemu ze wszystkimi uwarunkowaniami natury biologicznej, psychologicznej i społecznej.

Mając na względzie powyższe rozróżnienia uważamy, że najpełniejsza jest najnowsza definicja sformułowana przez Lazarusa. Autor definiuje radzenie sobie ze stresem jako „ ciągle zmieniający się wysiłek poznawczy i behawioralny skierowany na specyjiczne wymagania zewnętrzne i/lub wewnętrzne, które oceniane są jako obciążające lub przekraczające możliwości człowieka” (Lazarus i Folkman, 1985, s. 141).

Radzenie sobie ze stresem, zgodnie z powyższą definicją jest niewątpliwie procesem, który akcentuje trzy elementy. Pierwszy wiąże się z obserwacjami i oceną, co dana osoba aktualnie myśli lub robi w sytuacji stresu w przeciwieństwie do tego, co czyni w takiej sytuacji zwykle (odporność na stres jako cecha). Drugi element wiąże się z tym, co dana osoba aktualnie myśli lub robi w określonym specyficznym kontekście (np. choroba, egzamin, kryzys ekonomiczny, skok spadochronowy,

357