skorty40001

ujęcie: „Skrótowcami nazywamy pisane łącznie skróty nazw własnych"*'. Nieliczne przykłady tylko typu: PCK, CPLiA, Pafawag. W króciutkim paragrafie „Skróty pojedynczych wyrazów" (np., dr, m, mieś.) omawia się pisownię, ale nie definiuje się pojęcia skrótu. Podobnie ujmuje tę sprawę Walery Pisarek: „Skróty nazw własnych (tzw. skrótowce) piszemy wielkimi literami bez kropek". „Skróty wyrazów pospolitych pisze się małymi literami (...)^mZS. Owo wykorzystanie opozycji: nazwy pospolite - nazwy własne znajdziemy już w Ortografii polskiej z 1968 roku, gdzie przepisy opracował Zenon Klemensiewicz. Przy takim ujęciu zwraca się uwagę przede wszystkim na pisownię, stąd konieczne chyba uproszczenia interpretacyjne. .

Co zatem wynika z tego przeglądu rozmaitych koncepcji teoretycznych? Skrótowce „wielkoliterowe" oraz takie, jak żelbet, dyon na ogół mają taki sam status w większości źródeł. Różnie natomiast są określane takie połączenia liter, jak: itd., itp., śp„ np.. jw.. Im., etc - jako skróty bądź jako skrótowce. Inne różnice są już mniej ważne. Interpretacja M. Szymczaka oraz S. Jodłowskiego i W. Taszyckiego jest najprostsza, ale i mechaniczna (jeden wyraz - kilka wyrazów). Opozycja: skrót nazwy własnej -— skrót słowa pospolitego ma wartość głównie ortograficzną. Inne rozstrzygnięcia są natomiast bardziej uzasadnione językowo. Dla mnie istotne jest stwierdzenie, że skrótowce są wyrazami pochodnymi (funkcjonującymi pierwotnie w piśmie, a następnie także w mowie), dlatego można mówić o ich odmianie, ich kategoriach gramatycznych (rodzaj, liczba), o ich lącz-łiwości składniowej. Ważne jest także to, że mają one funkcję symboliczną-w rozumieniu Antoniego Furdala¹* - odsyłają bezpośrednio do rzeczywistości pozajęzykowej. Skróty natomiast funkcjonują przede wszystkim w odmianie pisanej języka (wyjątki są nieliczne) i nie są wyrazami. Czytane są z reguły jako cale słowo ewentualnie całe wyrażenie (choć wyjątkowo także: itepe, itede, etce-tera «- ftp., itd., etc.). Obie wielkie grupy łączy pochodzenie — wszystkie są efektem skracania: wyrazów, zestawień, nazw wielowy-razowych. Trochę inną genezę i charakter mają jedynie pewne znaki i symbole międzynarodowe (typu: ha, kWh, GeV). W każdym razie według mnie skróty to np.: $yr.,_prof., dr^por., śp.. jw., etc, m in., itp.; skrótowce zaś to np.: RP, PKP, GUS, ONZ, Pafawag, żelbet, baon, erkaem. Dla użytkowników języka jednakże ważny jest głównie sposób posługiwania się skrótami i skrótowcami (wymowa, pisownia, fleksja i składnia), mniej zaś ich „zaszufladkowanie". Dlatego też w części słownikowej nie wprowadzam w zasadzie rozróżnień terminologicznych; posługuję się niekiedy terminem skrót w wypadku jednostek językowych wymienionych wyżej (przy wyjaśnianiu pisowni oraz sposobu odczytywania). Najczęściej jednak operuję w słowniku znakiem: skr.

Pierwsze próby klasyfikacji skrótowców pojawiły się w Polsce przed wojną (J. Otrębski, H. Ułaszyn)²⁷. Wyodrębniano wówczas trzy -cztery klasy. Najbardziej znane są współcześnie podziały podane w Słowniku poprawnej polszczyzny i Słowniku ortograficznym języka poi-skiego pod red. M. Szymczaka.

Klasyfikacja w Słowniku poprawnej polszczyzny stanowi rozwinięcie prób podejmowanych w dwudziestoleciu międzywojennym:

1. Skrótowce literowe (literowce) składają się z nazw pierwszych liter skracanego wyrażenia, np. PKS, AZS, RP (odczytywane jako: pekaes, azetes, erpe). Literowce mają w M. Ip. akcent na sylabie ostatniej, np. a-zet-es, ale w przypadkach zależnych akcent pada na sylabę przedostatnią, np. w a-zet-e-sie.

2. Skrótowce głoskowe (gloskowce) składają się z pierwszych głosek skracanego wyrażenia (środkowy człon skrótu jest najczęściej samogłoską), np. GUS, PAN, NOT (odczytywane jako: gus, pan, not). Jeżeli gloskowce mają więcej niż jedną sylabę, to akcent pada na zgłoskę przedostatnią, np. ZBoWiD, urym. zbowid.

3. Skrótowce grupowe i sylabowe (grupowce i sylabowce) składają się z grup głoskowych poszczególnych wyrazów, wchodzących w skład nazwy wielowyrazowej, lub wybranych sylab (początkowej ew. końcowej) wyrażenia albo pojedynczego wyrazu, np. Pafawag (Państwowa Fabryka Wagonów), Torkat (Tor Katowicki), żelbet (żelazobeton), baon (batalion). Są to właściwie nowe jednostki leksykalne, odmienia się je i akcentuje tak jak odpowiednie wyrazy pospolite (ale Pafawag).

4. Skrótowce mieszane są kombinacjami dwóch lub nawet trzech wyżej wymienionych typów, np. Arged (Artykuły Gospodarstwa Domowego) - skrótowiec grupowo-literowo-gloskowy, CPLiA a. Cepelia (Centrala Przemyślu Ludowego i Artystycznego) - skrótowiec litero-wo-głoskowy, SGPiS (Szkoła Główna Planowania i Statystyki) - skrótowiec literowo-gloskowy. Akcent w skrótowcach mieszanych pada na sylabę przedostatnią lub na ostatnią, np. ce-pc-lia, ale es-gie-pis.

5. Skrótowce częściowe (ułamkowe) zawierają tylko cząstkę jednego z wyrazów, składających się na dane wyrażenie, np. sam (sklep samoobsługowy).

W Słowniku ortograficznym języka polskiego dodaje się jeszcze dwie klasy:

6. Skrótowce złożone z obcych elementów, np. Hortex (Centrala Spółdzielni Ogrodniczych - Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego), lac. hort(us) 'ogród' i ang. ex(port), lmpexmetal (Centrala Importowo-Eksportowa Artykułów Metalowych), ang. imp(ort), ang. ex(port), lac. metalflum).

można analrtć mJn. w cytowanych wytej pracach D. W«o-