Socjologia Kosi�skiego (29)

tecxno-kulturalne. Brak tadowałającego przystosowania nawet w jednej s tych płaszczyzn rodzi zazwyczaj jakieś perturbacje w życiu małżeńskim,

Z powstaniem małżeństwa pojawia się konieczność organizowania domu rodzinnego i własnego mieszkania. Z chwilą urodzenia się dziecka instytucja małżeństwa nadal istnieje w ramach szerszej instytucji, zwanej rodziną albo rodziną pękną.

Trzeci etap w dziejach rodziny, zwany rodziną z młodszymi dziećmi, rozpoczyna się narodzinami pierwszego dziecka. Instytucja małżeństwa zostaje wówczas wzbogacona instytucją rodzicielstwa bądź adopcji, a stosunki w grupie rodzinnej zostają uzupełnione stosunkami rodzicielskimi. Większość badaczy uważa, że toraz z pojawieniem się dziecka małżeństwo staje się rodziną pełną, inni do zaistnienia takiej rodziny wymagają dwojga dzieci.

Pojawienie się małych dzieci zmusza rodzinę, będącą dotychczas jedynie parą małżeńską, do przeorganizowania swojego stylu życia i więzi Małżonkowie nauczywszy się pełnienia ról małżeńskich w poprzedniej fazie swego życia rodzinnego muszą nadal się socjalizować podejmując nowe i to szczególnie doniosłe role społeczne, jakimi są rola matki i ojca. To przeorganizowanie się pary małżeńskiej w rodzinę pełną wykrystalizuje strukturę pełnej rodziny małej, system stosunków i więzi wewnętrznych. Stosunki wewnątrzrodzinne „...obejmują — jak wskazuje M. Philips i B. Wilson — wzajemne stosunki między rodzicami, stosunek rodziców do dzieci i stosunki między dziećmi” [98, s. 89]. Głównymi składnikami pełnej rodziny małej są jej członkowie, którzy pełnią w niej globalne role rodzinne, czyli męża i ojca, żony i matki oraz rolę dziecka. W każdej z tych globalnych ról można wyróżnić po kilka ról wyspecjalizowanych, którymi w przypadku zespołu dwóch ról żony i matki są: gospodyni domowa, opiekunka, wychowawczyni, osoba integrująca życie rodziny, stała partnerka seksualna męża i partnerka towarzyska dla męża i dziecka lub dzieci. Niektóre z wyspecjalizowanych ról wszystkich członków rodziny lub tylko rodziców pokrywają się, a wszystkie role rodzinne są w jakimś stopniu komplementarne. Wzory ich pełnienia ustala każda rodzina, tradycja wyniesiona z rodziny pochodzenia i społeczeństwo globalne.

Pochodną stosunków wewnątrzrodzinnych, układających się podrzędnie, nadrzędnie i równorzędnie, są pozycje społeczne poszczególnych członków rodziny. Pozycje te są trojakie: władzy, autorytetu oraz „miłości i względówKażda z tych odmian pozycji ma inne wyznaczniki i wyróżniki.

Pozycję władzy w rodzinie wyznacza częstotliwość i ważność decyzji, które podejmuje dany członek rodziny w odniesieniu do innych jej członków i do niej jako całości. Im ważniejszych kwestii dotyczą decyzje, tym wyższą pozycję w rodzinie zajmuje dany jej członek, którym tradycyjnie najczęściej jest mąż i ojciec.

Miarą pozycji autorytetu, i to nie tylko w rodzinie, jest stopień nieformalnego uznania, poważania społecznego, jakim cieszy się określony człowiek, czy w tym przypadku członek rodziny. Wysokość pozycji autorytetu i władzy powinny się pokrywać, chociaż często zdarzają się między tymi dwiema pozycjami znaczne rozbieżności.

Pozycję „miłości i względów” członka rodziny określa intensywność uczuć, którymi obdarzają go inni członkowie danej rodziny, a nawet familii. Bywają w rodzinie osoby, najczęściej jest to któreś z dzieci, na którym skupiają się silne uczucia wszystkich lub prawie wszystkich członków rodziny. Czyjaś pozycja „względów i miłości” może być zbieżna z oboma pozostałymi pozycjami lub jedną z nich, albo z żadną nie pozostawać w zbieżności. Każda z tych trzech pozycji różnie się układa w poszczególnych rodzinach, a ponadto w tej samej rodzinie mogą i zmieniają one swoją lokalizację.

Ważnym elementem strukturalnym rodziny pełnej, oprócz członków pełniących odpowiednie role społeczne w rodzinie i zajmowanych w niej pozycji, jest więź rodzinna. Składają się na nią następujące rodzaje więzi:

1) ekonomiczna, czyli wspólna własność i inne środki utrzymania; 2) społeczna, będąca wiązką ról i pozycji społecznych; 3) subiektywno-psychicz-na wypływająca z uczuć, przyzwyczajeń do wspólnego obcowania, więzi intelektualnej itp.; 4) prawno-formalna oraz w przypadku małżonków;

5) więź seksualna.

Pierwszy i trzeci rodzaje więzi rodzinnej mają charakter rzeczowy, trzeci i piąty — osobisty, a drugi ma charakter rzeczowo-osobisty, czyli pośredni.

Poszczególne rodzaje więzi mają ścisły związek z funkcjami rodziny. Zaimiemy się nimi w dalszej analizie, po scharakteryzowaniu stadiów życia małżeńsko-rodzinnego.

Czwarty cykl życia małżeńsko-rodzinnego, zwany odchodzeniem dzieci z rodziny, zaznacza się wyraźnie wówczas, gdy są one wiekowo niezbyt zróżnicowane. Dorastające, a następnie odchodzące od rodziny dzieci dążą dr samodzielności. Powoduje to słabnięcie silnych dawniej więzi we-wnątrzrodzinnych i to nie tylko pomiędzy rodzicami a usamodzielniającymi się dziećmi, ale często również pomiędzy samymi małżonkami, którzy u-znając, że wypełnili prokreacyjno-socjalizacyjne zadania jako para małżeńska i rodzina, w końcowej fazie swego życia ukierunkowują się na realizację indywidualnych planów nie wykluczając rzeczywistego i formalnego nawet rozejścia się. Są to przypadki raczej sporadyczne i o wiele rzadsze wśród małżeństw, które zgodnie i z poczuciem satysfakcji mał-żeńsko-rodzinnej przeżyły trzy poprzednie cykle wspólnych dziejów. W e-tapie usamodzielniania się czy też odchodzenia dzieci od rodziny, w licznych przypadkach następuje umoćnienie więzi małżeńskiej i wzrost wzajemnego zainteresowania małżonków sobą. Ten czwarty cykl w życiu rodziny jest w pewnym sensie przełomowy w jej dziejach, podobnie albo

167