Socjologia Kosi�skiego (36)

wirtofci i różnice wiórów kulturowych, typowych dla okresu socjalUi. cji rodziców i ich dzieci, Zdaniem J. Szczepańskiego konflikty między, pokoleniowe występujące w rodzinie są trudniejsze do rozwiązania nil konflikty między małżonkami, Często wiodą one do trwałych napląó, jeśli rodzice i dzieci nie zamanifestują postaw tolerancyjnych [123].

O wiele istotniejsze od poznania etiologii konfliktów i sposobów ich rozładowywania Jest wytwarzanie takich tworów wypełniania wewnątrz. rodzinnych ról, aby zapobiegały sytuacjom konfliktowym i napięciom w rodzinie. Jednym z ważniejszych czynników zapobiegawczych w tym zakresie jest dążność do osiągnięcia szczęścia i sukcesów w rodzinie.

W przypadku konfliktów między małżonkami środkiem takim może być romantyczna miłość, która — jeśli nadal trwa — ułatwia wzajemną adaptację małżonków, a może jeszcze bardziej skuteczną okaże się postawi j tolerancyjnej wyrozumiałości jednej lub obu stron, empatyczna postawa wobec partnera, czy też lęk przed rozbiciem rodziny i utratą wspólnie zdobytych wartości, albo nacisk kontroli społecznej. Zapobieganie konfliktom małżeńskim jest o wiele łatwiejsze, jeśli małżonkowie współżycie rodzinne traktują jako przedłużony etap „zalotów” i zdobywania partnera na nowo.

Dla unikania konfliktów międzypokoleniowych najbardzej skuteczne jest tolerancyjne i wyrozumiałe manipulowanie biopsychicznymi impul- I sami dzieci oraz niestosowanie brutalnej represji. Ważne jest takie wczesne nawiązywanie z dziećmi koleżeńskich stosunków przy zachowaniu praw i obowiązków rodziców.

W życiu małżeńsko-rodzinnym zdarzają się niekiedy sytuacje, w których — mimo zastosowania wielu działań profilaktyczno-terapeutycznych — dochodzi do trwałych napięć, wówczas mamy do czynienia z typo- I wym kryzysem rodziny. Pojęciem tym określamy sytuację, w której po zastosowaniu różnych środków nie może dana rodzina wypełniać swych elementarnych funkcji, czyli nie mogą w takiej wspólnocie dorao-wo-rodzinnej być zaspokajane podstawowe potrzeby poszczególnych członków rodziny. Jest to wskaźnik jej zaawansowanej dezorganizacji, która często prowadzi do rozbicia tej podstawowej struktury społecznej. Rozbicie rodziny może przybrać postać opuszczenia przez jednego ze współmałżonków, separacji lub rozwodu. Poza tym każdy związek małżeński, nawet najszczęśliwszy, zostaje przerwany przez śmierć [123].

Nie będziemy się zajmować wszystkimi formami rozbicia rodziny, a tylko jedną z nich, którą jest rozwód. Stanowi on według M. Jarosz — główny i najczęściej stosowany wskaźnik rozbicia małżeństwa i rodziny [48]. Autorka ta, legitymująca się najpokaźniejszym w polskiej socjologii dorobkiem z zakresu dezorganizacji rodziny, określa rozwód jako prawne usankcjonowanie wcześniej zaistniałego zjawiska patologicznego,

jakim Jest rozkład komórki społecznej, zwane) życiem małżeńsko-rodzin-nym.

Z wielu badań prawno-soejologiczno-demografieznych wiadomo, że głównymi przyczynami rozwodu są zdrady małżeńskie i alkoholizm.

W występowaniu tego zjawiska zaznaczają się pewne prawidłowości, a mianowicie:

1.    Częstotliwość rozwodów jest odwrotnie proporcjonalna do liczby dzieci w rodzinie, czyli im mniej dzieci, tym więcej notuje się rozwodów i odwrotnie; im więcej dzieci, tym rzadziej dochodzi do rozwodu,

2.    Heterogeniczne pary pod względem wykształcenia, pochodzenia społecznego oraz postaw moralnych i religijnych są mniej trwałe niż pary pod tymi względami homogeniczne.

3.    Żony pracujące zawodowo częściej wnoszą pozwy o rozwód od tych, które pracują tylko w domu.

4.    Małżeństwa z dzieckiem poczętym przed ślubem rozwodzą się częściej, niż małżeństwa mające dziecko poczęte po ślubie.

5.    Najmniej trwałe są małżeństwa zawarte przed dwudziestym rokiem życia i to głównie ze względu na ciążę [67].

Ponadto ogólnie wiadomo, że wskaźnik rozwodów w społecznościach wielkomiejskich jest kilkakrotnie wyższy niż wśród mieszkańców wsi.

W roku 1960 był on pięciokrotnie wyższy wśród małżeństw mieszkających w polskich miastach niż wsiach. Po dwudziestu dwóch latach dystans ten zmalał do ponad trzykrotnej różnicy. Procesy egalitaryzacyjne objęły i tę sferę zachowań naszego społeczeństwa. Zjawisko rozwodów nasila się w skali światowej nie wyłączając naszego kraju. W roku 1978 wskaźnik rozwodów liczony na 1000 mieszkańców wynosił u nas 1,02, a w cztery lata później wzrósł do 1,3; z tego w mieście 1,8, a na wsi 0,5 [107], Rezygnujemy z podawania wielu interesujących danych o zasięgu, motywach i trendach tego podstawowego wskaźnika rozbicia rodziny, jakim jest rozwód. Dane szczegółowe jedynie mogą być egzempli-fikacją sformułowanych już ogólnych prawidłowości, wynikających z badań empirycznych i analiz statystycznych omawianego zjawiska.

W licznych przypadkach psychospołeczne konsekwencje rozwodu są wielowymiarowe i bardzo poważne. Doświadczają ich przede wszystkim sami rozwiedzeni i ich dzieci oraz w mniejszym stopniu inni członkowie rodziny, krewni, przyjaciele, a nawet współpracownicy i osoby z dotychczasowych kręgów koleżeńsko-towarzyskich. Osoby rozwiedzione mają wprawdzie szanse ponownego, może bardziej udanego, zawarcia związku małżeńskiego. Szanse te bywają jednak o wiele większe dla mężczyzn niż dla kobiet oraz dla rozwiedzionych mieszkańców miast niż wsi.

Rozwiedzeni najczęściej uważają, że ponieśli osobistą klęskę i dlatego dokonują przeważnie negatywnej samooceny. Prawie zawsze, przynajmniej przez pewien czas, rozwód paraliżuje wykonywanie określonych ról społecznych, również profesjonalnych. O życiowym pesymizmie i ne-

181