Socjologia Kosi�skiego (7)

istnieje wiele nauk zajmujących się badaniem społeczeństwa i to znacznie starszych niż socjologia, a tym samym posiadających bogatszy od niej dorobek

Drugim czynnikiem warunkującym przekształcenie się pewnej dziedziny wiedzy w naukę jest sprecyzowanie przedmiotu jej badań. Comte za przedmiot badań socjologii uznał społeczeństwo stanowiące zharmonizowaną całość, składającą się z elementarnych cząstek zwanych rodzinami. Badaniem społeczeństwa — zdaniem Comtek — zajmuje się rozwijana w ramach tej nauki „statyka społeczna” (będąca teorią samorzutnego porządku społecznego) i „dynamika społeczna” (rozumiana jako teoria koniecznego i ciągłego rozwoju ludzkości). Myśliciel ten pojmował przedmiot badań socjologii zbyt szeroko. Uważał bowiem, że ta nowo powstała nauka ma badać „wszystkie sprawy ludzkie”, co oznaczało utożsamianie socjologii z całą humanistyką. Koncepcja ta, mimo że była zgodna z jego filozofią i klasyfikacją nauk, szybko została poddana słusznej 'krytyce. Comte, klasyfikując nauki, wymienia sześć podstawowych nauk ogólnych: matematykę, astronomię, fizykę, chemię, biologię i socjologię. Ostatnia z dyscyplin w tym systemie klasyfikacyjnym jest jedyną reprezentantką humanistyki, którą jako naukę pozytywną (empiryczną) w zasadzie należało dopiero stworzyć.

Trzecim warunkiem powstania nauki, który w przypadku socjologii również spełnił Comte, jest zaproponowanie jej odpowiedniego warsztatu metodologiczno-badawczego. Skonstruował on i unaukowił metody badania tych zjawisk społecznych, którymi zajmuje się socjologia. Metodami tymi według Comte’a są: 1) obserwacja czysta, 2) eksperyment, 3) metoda porównawcza,- 4) analiza historyczna, która jest nie tylko metodą, ale i podstawą metodologiczną socjologii jako nauki o prawach struktury i rozwoju ludzkości. Stosowanie tych czterech podstawowych metod miało — zdaniem ich autora — umożliwić socjologii wykrycie praw budowy i rozwoju czy też funkcjonowania społeczeństwa.

Powstanie socjologii stało się faktem historycznym i społecznym, a zaszczytne miano jej „ojca”, z powyżej przedstawionych powodów, uzyskał August Comte. Po jego śmierci, w drugiej połowie XIX w., zwłaszcza w początkowych dekadach, ta z dużym rozgłosem powstała, atrakcyjnie się zapowiadająca dyscyplina przeżywała trudny okres. Pod koniec tego stulecia ponownie zdobyła we Francji prawo obywatelstwa, a nawet pozyskała sobie zwolenników w osobach wybitnych myślicieli i badaczy w innych krajach europejskich i amerykańskich.

W połowie ubiegłego wieku oprócz socjologii wyodrębniły się inne nauki społeczne, które okazały się dla niej nawet konkurencyjne. Narodziły się wówczas i upowszechniły silne prądy naukowe i reformatorskie. Jednym z najbardziej znaczących nurtów naukowo-reformatorskich wówczas powstałych jest marksizm, który — podobnie jak socjologia — koncentruje się na strukturze i rozwoju społeczeństwa.

Mówiąc o początkach socjologii nie można nie wspomnieć o tak istotnym nurcie filozoficzno-socjologicznym i ekonomicznym, jakim jest marksizm powstały w połowie XIX w. Główni jego twórcy, Karol Marks (1818—^1883) i Fryderyk Engels (1820—1895), krytycznie ustosunkowali się do nowo powstałej socjologii. Uważali oni materializm historyczny za jedynie kompetentną naukę do badania rozwoju i struktury społeczeństwa.

Marksizm, zwany również naukowym socjalizmem, jest nauką a zarazem teorią rewolucyjną, wskazującą sposób rozwiązywania podstawowych problemów społeczno-ekonomicznych i politycznych. Rozwiązanie to miało być dziełem klasy robotniczej w wyniku zwycięskiej rewolucji. Ta generalna teza jest dla naszych rozważań szczególnie doniosła, gdyż ma znaczący wpływ na relacje między marksizmem a socjologią. Do tej ważnej kwestii wrócimy jeszcze w innym kontekście. Obecnie wskażemy główne źródła i części składowe marksizmu.

Precyzyjne ustalenie wszystkich źródeł naukowej inspiracji czołowych twórców marksizmu byłoby nader skomplikowane, a może nawet i niewykonalne. Za bezpośrednią podstawę teoretyczną analizowanego systemu naukowego powszechnie się przyjmuje trzy źródła:

1)    klasyczną filozofię niemiecką (KFN — rys. 2) na czele z Georgiem Heglem i Ludwikiem Feuerbachem (czyt. foierbach);

2)    socjalizm utopijny (SU), którego głównymi przedstawicielami, poza wcześniej wymienionym Saint-Simonem, byli Charles Fourier (czyt. furie) i Robert Owen (czyt. ouyn);

3)    klasyczna angielska ekonomia polityczna (KAEP), którą reprezen-

Rys. 2. Źródła i części składowe marksizmu