str 10 11

10

10

o

■>

techniki niezbędne w procesie usprawniania osób obarczonych różnego rodzaju dysfunkcję.

Upośledzenie w pedagogice specjalnej jest ujmowane jako zjawisko obejmujące dwa zasadnicze elementy:

-    objawy upośledzenia, które utrudniają rozwój procesów uczenia się, przystosowania i uspołecznienia,

-    stosunek środowiska do jednostki upośledzonej wyrażający się w ocenie upośledzenia, w stopniu akceptacji jednostki upośledzonej oraz gotowości udzielania pomocy.

Takie ujęcie wywiera wpływ na teorię i praktykę pedagogiki specjalnej oraz na przebieg rewalidacji, która musi byó ściśle powiązana ze środowiskiem. Szczególną formą aktywnego współdziałania środowiska społecznego z jednostką upośledzoną rewalidującą się przy pomocy pedagogów specjalnych jest integracyjny system kształcenia, bądź zatrudnienia. "Kształcenie specjalne jest elastycznym systemem ułatwieó wychowawczych, stosowanym wobec tych uczniów, którzy mają różnego rodzaju i stopnia trudności w nauce, spowodowane czynnikami zewnętrznymi, . bądź wewnętrznymi, zaburzeniami fizycznymi lub psychicznymi" (UNESCO, 1974). W tym sformułowaniu uderza fakt nieużywania w odniesieniu do dzieci specjalnej troski terminu "upośledzone". W ten sposób UNESCO dało wyraz przekonaniu, że dzieci niepełnosprawne są dziećmi mającymi trudności w przystosowaniu się do wymagań życia, mającymi równe prawa do zaspokojenia swoich potrzeb psychospołecznych, jak dzieci pełnosprawne. Ponadto, cytowane sformułowanie dotyczy nie tylko uczniów szkół specjalnych, ale także uczniów szkół masowych, którzy wykazują różnego rodzaju zaburzenia rozwojowe i przystosowawcze. W związku z tym, okazuje się, że określenie "upośledzenie" wobec dzieci mających te trudności, odnosi się raczej do postaw społecznych aniżeli do samych dzieci. Ten humanitarny aspekt traktowania dzieci niepełnosprawnych stawia przed pedagogiką specjalną obok kierowania procesem ich rewalidacji i resocjalizacji zadanie przeciwdziałania upośledzeniu społecznemu dzieci niepełnosprawnych.

Kształcenie dzieci niepełnosprawnych traktowane jest obecnie jako integralna część systemu oświaty i wychowania. W związku z tym wybijają się na czoło dwa charakterystyczne problemy, jako przedmioty szczególnego zainteresowania teoretyków i praktyków pedagogiki specjalnej. Są to: 1) zakres pedagogiki specjalnej, 2) integracyjny lub segregacyjny system kształcenia.

Odnośnie zakresu pedagogiki specjalnej obserwujemy, w ostatnim dziesięcio-

' \

leciu duże zmiany. Do roku 1973 obejmowała ona jednostki upośledzone umysłowo, niewidome, głuche oraz hospitalizowane i młodzież nieprzystosowaną społecznie.

W roku 1973 MOiW rozszerzyło zadania kształcenia specjalnego na dzieci z utrudnieniami w nauce i zaburzeniami w zachowaniu. W związku z tym, pedagogika specjalna weszła do szkół masowych, organizujących różne formy pomocy dla wymienionych dzieci, a więc np. klasy specjalne, zespoły korekcyjne, zespoły reedukacyjne i wyrównawcze, świetlice dla uczniów pozostających pod opieką kuratora sądowego. Okazało się, że uczniów wymagających którejś z wymienionych specjalistycznych form pomocy pedagogicznej jest znacznie więcej, aniżeli uczniów niepełnosprawnych przebywających w szkolnictwie specjalnym. Ponadto, problematyka pedagogiki specjalnej rozszerzyła się dzięki zwróceniu uwagi na znaczenie rewalidacyjne wychowania specjalnego dzieci niepełnosprawnych pozostających w .rodzinach, zwłaszcza w okresie wczesnego dzieciństwa. Zakres pedagogiki specjalnej rozszerzył się także ze względu na coraz częstsze występowanie upośledzeń złożonych i konieczność pomocy pedagogicznej dla dzieci nimi obarczonych.

Pedagogika specjalna objęła swoim zainteresowaniem i działalnością osoby dorosłe - jako andragogika specjalna. W kręgu jej problematyki znaleźli się inwalidzi, których sprawność fizyczna, bądź psychiczna została naruszona w toku życia, wskutek wypadków przy pracy, urazów, bądź różnego rodzaju chorób. Wymagają oni rehabilitacji medycznej, psychicznej, społeczno-zawodowej, pedagogicznej, którą kieruje zespół specjalistów. W zakres pedagogiki specjalnej wchodzą również działania rehabilitacyjne wobec ludzi w podeszłym wieku, u których wskutek schorzeń, czy starzenia się wystąpiło inwalidztwo.

Przytoczony przegląd zadań wchodzących w zakres pedagogiki specjalnej jest bardzo rozległy. Należy jeszcze podkreślić, że wymieniona problematyka i zadania odnoszą się do różnych grup osób niepełnosprawnych, do różnych rodzajów niepełnosprawności .(^Wiadomą jest rzeczą, że oprócz zasadniczych i ogólnych podstaw procesu rewalidacji, występują szczegółowe zadania i metody oddziaływania rewalidacyjnego w zależności od tego, czy mamy do czynienia z osobą niewidomą, czy też z głuchą, bądź unieruchomioną, chorą, bądź upośledzoną umysłowo. Subdyscypliny, które się zajmują wymienionymi grupami osób niepełnosprawnych, należy uznać za nauki stosowane, dla których nauką podstawową jest właśnie pedagogika specjalna, korzystająca z wielu nauk pomocniczych.

Drugim problemem, szczególnie aktualnym dla współczesnej pedagogiki specjalnej, jest system kształcenia specjalnego, a więc integracja lub segregacja.

Współcześnie, występuje w Polsce system kształcenia częściowo integracyjny, a częściowo segregacyjny. System segregacyjny czyli nauczanie w szkołach podstawowych specjalnych obejmuje dzieci upośledzone umysłowo, niewidome, niedowidzące z dodatkowymi dysfunkcjami, głuche i niedosłyszące z dodatkowym ograni-