tnD3

443

bajkami; tamci słuchacze przyjmowali podawany im I»k ara w całości, a jdli tylko znaleźli w nim twip ■ak logiczny i jakąkolwiek naukę odpowiednią ich tradycyjnym pojęciom, dawali mu wiarę zupełną i chowali starannie na dnie swoich umysłów. Za po* źrednictwem takich improwizowanych nauczycielek przetwarzały się fakta dziejowe do niepoznania, chronologia poszła pod nogi. rodziły się historyczne ■darzenia nigdy nie byłe: ale duch dawnych wieków pozostawał nietknięty i przenosił się żywcem, w swojej własnej postaci, od pokolenia do pokolenia. A kto wić, która nauka bistoryi więcej warta w samej istocie: esy ta, która nic dbając o cyfry i daty. żywego przynosi ducha, przejmuje mm swoich słuchaczy i wywołują z pomiędzy nich bohaterów takiego same-go serca i oblicza, jakimi się wsławiał naród przed wiekif cny te. która podaje cyfry sprawdzone, przesuwa przed nami zdarzenia w wojskowym porządku i szykuje ja w najwymyslnisjsnc kolumny, ale jak sama jest zimną i martwą, tak też i martwym po-■oeławia słuchacza Objawia się tam wprawdzie w tych lśniących myk ach częstokroć duch jakiż: ale h to Jest rzeczy niżcie duch tamtych wieków a nie Atch tego, który ustawiał zdarzenia w szeregi, cny j**t gdzie pewna rękojmia V Podobno Jej niemasz. Toż jasli dzisiaj nie braknie dzieł historycznych ode-tkających prawdą dowiedzioną matematycznie; to za *e bardzo brakuje takich, któreby porywały żywemi