443

443

bajkami; tamci słuchacze przyjmowali podawany im pokarm w całości, a jeśli tylko znaleźli w nim iwif* zełc logiczny i jakakolwiek naukę odpowiednią ich tradycyjnym pojęciom, dawali mu wiarę zupełna* i chowali starannie na dnie swoich umysłów. Za pośrednictwem takich improwizowanych nauczycielek przetwarzały się fakta dziejowe do nicpoznania, chronologia poszła pod nogi, rodziły się historyczna zdarzenia nigdy nie byłe: ale duch dawnych wieków pozosta wał nietknięty i przenosił się śyweeas, w iwo-jój własnej postaci, od pokolenia do pokolenia. A kto wie, która nauka biatoryi więcej warta w samej istocie: czy ta. która nie dbając o cyfry i daty. żywego przy nosi ducha, przejma ja mm swoich słuchaczy i wywołuje z pomiędzy nich ho baletów takiego samego serca i oblicza. jakimi się wsławiał naród przed wieki? czy ta, która podaje cyfry sprawdzone, prze suwa przed nami zdarzenia w wojskowym porządku i szykuje je w najwymyślniejsze kolumny, ale jak ram jest zimną i martwą. tak tak i martwym po— aostawia słuchacza. Objawia się tam wprawdzie w tych lśniących szykach częstokroć duch jakiś: ale h to jest rzeczywiście duch tamtych wieków a nie dach tego, który ustawiał zdarzenia w szeregi, czy jśzt gdzie pewna rękojmia? Podobno jej niemtsz. To* jeśli d zisiaj nie braknie dzieł historycznych uderzających prawdę dowiedzioną matematycznie; to za bardzo brakuje takich, które by porywały *y wenu