tw

"1

m-

W 2

Pieter J.: Życie ludzi. Ossolineum, Wrocław 1972

Sęk H.: Wsparcie społeczne - co zrobić, aby stało się pojęciem naukowym? „Przegląd Psychologiczn » 1986, nr 3

Słownik katolickiej nauki społecznej. Red. ks. W.Piwowarski. IW PAX, Warszawa 1993 Smolińska-Theiss B.: Źródła pracy socjalnej od chrześcijańskiego miłosierdzia do liberalnej demokracji „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1994, nr 5 Szenajch W.: Myśli przewodnie w organizacji opieki nad dziećmi w Polsce. LINW, Warszawa 1945 Theiss W.: Edukacja środowiskowa. Zarys problematyki. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1995 nr 10

Trempała E.: Edukacja równoległa w toku przemian. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1995 _nr 5 Wódz K.: Pomoc społeczna w świadomości mieszkańców miasta. US, Katowice 1985 Wroczyński R.: Od filantropii do pedagogiki opiekuńczej. „Studia Pedagogiczne” 1964, t. XI

kii

RYSZARD PACHOCINSK/

METODY ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE

W BADANIACH OŚWIATOWYCH

i:

It

pi

c-.t>

r 2

Wykorzystując bogatą literaturę anglojęzyczną, autor omawia w artykule wybrane spośród wielu takie metody jakościowe, jak: metoda etnograficzna, hermeneutyka, metoda badania praktyki oświatowej oraz studium przypadku.

Istniej ąprzynajmniej dwie tradycje uprawiania badań naukowych. Starsza tradycja wywodzi się od Arystotelesa i wiąże się z jego teleologicznym podejściem, a druga opiera się na poglądach Galileusza zakładających konieczność wykrywania przyczyn badanych zjawisk, ich uogólniania, upowszechniania najlepszych osiągnięć i rozwiązań oraz przewidywania przyszłych zdarzeń czy stanów rzeczy. Przez wiele wieków badania odbywały się więc w ramach dwóch różnych orientacji. Każda z tych tradycji inaczej selekcjonowała i definiowała problemy badawcze. Stopniowo zaznaczała swoje istnienie nauka instytucjonalna, która przyczyniała się do kumulacji wiedzy.

Gdy w XIX wieku powstawały nauki społeczne, w miarę bezdyskusyjnie przyjęto, że modelem badawczym godnym naśladowania dla nich będą nauki przyrodnicze. Nie zwracano w tym czasie uwagi na to, że nauki społeczne są inne ze swojej istoty, będąc częścią procesu kształtowania się społecznej świadomości. Na tym tle szczególnego rozpatrzenia wymaga pedagogika jako dziedzina naukowa. William James twierdził, że jest to dyscyplina dobrze zdefiniowana, ujednolicona, ponieważ jest ona jednocześnie sztuką praktyczną. W krajach anglosaskich, większość bądań empirycznych w oświacie, które przeprowadzono jeszcze w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku, opierała się na metodach ilościowych. Dominował paradygmat scjentyczny występujący w wielu dziedzinach nauki. Podejścia humanistyczne (fenomenologia, hermeneutyka), znane i uprawiane na kontynencie europej-

36

■m, cieszyły się w tym czasie w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych jiejszym zainteresowaniem.

(etodologiczny przełom w naukach społecznych

w XX wieku wystąpił zdecydowany konflikt między dwoma głównymi orientacji badań oświatowych (scjentyczne i humanistyczne).fScjentyzm/wywodzi się ;eorii i metodologii badań w obrębie nauk przyrodniczyćHT Zwraca się w nim ogólną uwagę na realizowanie badań ilościowych, dążąc do tego, by poddać miki analizom matematycznym i statystycznym. Istotą takiego badania jest jwnie ustalenie związków przyczynowych w celu wykrycia zasad i praw jkcjonowania obiektywnej rzeczywistości, a więc wyjaśniania badanych zjawisk, plei orientacja humanistyczna zakładała konieczność całościowego (holistycznej) i jakościowego (subiektywnego) badania zjawisk, by w ten sposób lepiej jumieć świat, poprawniej w nim działać i umiejętnie kierować sobą (por. Bogaj, 96, s.17), opierając się m.in. na podejściu interpretacyjnym.

Historycznie rzecz ujmując, obie orientacje metodologiczne badań oświatowych ształtowały się przede wszystkim w XIX wieku. Paradygmat scjentyczny gadający wyjaśnienie badanych zjawisk wiąże się z Augustem Comte’em, który iv nawiązaniu do filozofii pozytywizmu - walnie przyczynił się do rozwoju ściowych badań socjologicznych, oraz z Johnem Stuartem Millem, który ma jdobne zasługi w przypadku empirycznych badań naukowych w obrębie ekonomii, tym czasie nastąpił wielki przełom w naukach przyrodniczych w wyniku rozwoju giki, metodologii badań eksperymentalnych oraz testowania hipotez. Służyły one to modele badań w naukach społecznych, zwłaszcza w krajach anglosaskich. Trzeba jednak wspomnieć, że na kontynencie europejskim znane i uprawiane były dania opierające się na tradycji niemieckiego idealizmu. Niemniej jednak badania jientowane na wykrywanie przyczyn i tworzenie uogólnień, a więc zakładające sktowanie świata zewnętrznego w sposób mechanistyczny, który można poznać wyniku badań, były dominujące. Zmatematyzowana fizyka stała się wzorcem wnież w naukach społecznych. Warto też przypomnieć, że pozytywizm charaktery e się monizmem metodologicznym. Filozofowie Uniwersytetu Wiedeńskiego, lin. Neurath, Schlick i Carnap (znani jako Koło Wiedeńskie) rozwinęli koncepcję licznego pozytywizmu lub ncopozytywizmu, postulując powstanie połączonej luki. Głównym zadaniem nauk społecznych według pozytywizmu stawało się yjaśnianie na podstawie ustalenia przyczyn badanych zjawisk w celu przewidywała przyszłych zachowań jednostek w wyniku obserwacji obecnego zachowania.

Z kolei ta druga orientacja metodologiczna (humanizm) występująca w badaniach wiatowych zakładała, że celem badania jest rozumienie badanych zjawisk. Wiąże sona z twórczością takich filozofów niemieckich, jak Wilhelm Dilthey, Edmund iisserl oraz ze szkołą frankfurcką (Adorno, Horkheimer i Habermas). Utrzymywali ii, że nauki humanistyczne mają własną logikę badań i że różnica między naukami zyrodniczymi i humanistycznymi polega na tym, że te pierwsze starająsię wyjaśniać

37