IMGP9080

24 B. de Sahagdn - Rzecz z dziejów Nowej Hiszpanii'

Azteccy bogowie z lubością ingerowali w życie ludzi, ci zaś starali się ukoić boski gniew bądź zapobiec mu i jego konsekwencjom. Rzecz z dziejów Nowej Hiszpanii zawiera bogaty opis niezliczonych ofiar i darów składanych wymagającym bogom. Najczęściej relacjonuje się ofiary krwawe budzące wyraźną zgrozę w autorze. Jak złośliwie zauważa Blanco, gdyby Indianie wyprawiali tyle świąt i nieustannie zajmowali się składaniem kolejnych osób w ofierze, nie mieliby nawet czasu, by zdobywać pożywienie (2000, s. 66). Mimo pewnego niedowierzania, jakim może owocować lektura owych krwawych opisów, Sahagunowi udało się pokazać nierozerwalne połączenie życia i śmierci człowieka z bytem bóstwa. Aztekowie karmili swych bogów ofiarami, ci zaś umożliwiali światu trwanie. Ta niezmiernie istotna zależność sprawia, że współcześnie postrzegamy życie ówczesnych Indian jako na wskroś przesiąknięte religią; widzimy wyraźnie, jak ściśle przeplatały się sfera ludzka i boska.

Zgodnie z wierzeniami azteckimi, rzeczywistość, którą opisywał Sa-hagun, należała do ery piątego słońca (por. Tomicki 1985). Wszystkie poprzednie epoki kończyły się wielkimi katastrofami, po których należało na powrót stworzyć słońce oraz nadać mu bieg. Akt stworzenia ostatniego słońca Sahagun zamieścił w przytoczonym w przekładzie fragmencie Księgi VII. Bogowie złożyli siebie w ofierze, by poruszyć słońce i umożliwić istnienie ludziom. Od tej pory to ludzie mieli zapewniać życiodajną krew zarówno słońcu, jak i innym bogom. Kolejnym, niezwykle istotnym dla kultury azteckiej mitem jest opowieść o wędrówce z Aztlan aż do Doliny Meksyku, czyli do miejsca, które zajmowali w chwili przybycia Europejczyków. Aztlan - Miejsce czapli - było źródłem nazwy całego ludu - Az-teca. Po długiej, niebezpiecznej wędrówce, prowadzeni przez bogów Aztekowie dotarli do miejsca, w którym na opuncji ujrzeli orła pożerającego węża. W tym miejscu wznieśli stolicę swego państwa — Tenochtitlan.

Ważnym elementem studiów Sahaguna nad rdzenną kulturą było również opisanie kalendarza azteckiego czy raczej kalendarzy, gdyż Aztekowie posługiwali się dwoma głównymi kalendarzami. Pierwszy to xiuhpo-hualli, czyli kalendarz roczny. Na rok składało się 360 dni — osiemnaście „miesięcy” po dwadzieścia dni oraz pięć dni pustych postrzeganych jako feralne. Drugim kalendarzem był tonalpohualli, kalendarz wróżbiarski, czy kalendarz astrologiczny. Na niego składało się dwadzieścia „miesięcy” po trzynaście dni, co razem dawało 260 dni. Obydwa kalendarze zbiegały się ze sobą co 52 lata, tworząc odrębną erę, co jednak pokazuje, że nie były całkowicie niezależne (por. Siarkiewicz 1995). Przykład funkcjonowania azteckiego kalendarza znajduje się w Księdze II, w której Sahagun pokazuje ścisłą relację między dniami znajdującymi się pod panowaniem określonych bogów a świętami ku ich czci.

Religia Azteków dla współczesnych wciąż pozostaje tajemnicza. Ze względu na brak kompletnych źródeł oraz duże wewnętrzne zróżnicowanie trudno dziś odtworzyć ówczesne wierzenia. Jednym z pełniejszych źródeł jest właśnie kronika Sahaguna. Choć można zarzucać franciszkaninowi stronnicze przedstawienie wierzeń prekolumbijskich czy przejaskrawianie pewnych wydarzeń, jego dzieło stanowi próbę pieczołowitego odzwierciedlenia „pogańskiej” religii. Odzwierciedlenia dokładnego, bowiem Sahagun, mimo potępiania praktyk indiańskich, nie ogranicza się wyłącznie do ich negatywnych aspektów, pokazuje też pewne ich zbieżności z chrześcijaństwem (por. Rickard 2002, s. 97-99). Znajdziemy zatem w kulturze Azteków odpowiedniki sakramentów chrztu i spowiedzi, a także wiarę w życie wieczne.

Dzieło Sahaguna, jak już wspomniałam, wyróżnia się także zachowaniem przykładów literatury azteckiej. W książce tej na szczególną uwagę zasługują hymny ku czci poszczególnych bóstw zamieszczone w Aneksie VI do Księgi II. Stanowią one jedną z bardziej tajemniczych części całego dzieła. Wiadomo, że franciszkaninowi udało się je zebrać dość wcześnie, gdyż zostały zapisane już w Primeros memoriales. Jednak także dla misjonarza musiały być pewną zagadką, ponieważ nigdy nie podjął próby ich przetłumaczenia. Dopiero współcześni badacze zmierzyli się z tym wyzwaniem, ale efekty ich pracy są niezwykle różne. Wynika to przede wszystkim z niesłychanej złożoności języka sakralnego, jakim posługiwali się Aztekowie. Był to język pełen metafor, symbolicznych odniesień, które w dużym stopniu pozostają nieodgadnione. A jednak to właśnie owe hymny stanowią wyjątkowy przykład poezji nahuatl, a wręcz fascynujący przykład poezji sakralnej. I choć nie do końca wiadomo, podczas jakich uroczystości owe pieśni były śpiewane, kto je wykonywał ani kto je komponował, to w nich właśnie kryje się klucz do języka „liturgicznego” Azteków i to dzięki nim wiadomo, że w kulturze azteckiej znalazło się miejsce na wyspecjalizowany język sakralny.

*

Sahagun był jednym z większych znawców kultury prekolumbijskiej swoich czasów. Do osiągnięcia tak ogromnej wiedzy doszedł metodami stosowanymi również we współczesnej antropologii. I choć tradycja euro-