!XIV

XIV Wstęp

zofii jest analiza języka. Filozofia bada bowiem ludzkie myślenie, a klucz do niego to analiza sposobów posługiwania się językiem.

Upodobania Ayera kierują się ku filozofii o warunkach (a) - (d). Ayer taką filozofię lubi i taką filozofię całe życie praktykuje. Nic dziwnego zatem, że nie pisze ani o Gilsonie, ani o Levinasie. O tym pierwszym powiedziałby bowiem, że uprawia werbalizm nastawiony na pseudoracjonalizację wyobrażeń religijnych, a o tym drugim, że występuje z fantazyjnymi recytacjami.

Pisze tedy Ayer o niektórych ideach niektórych filozofów XX stulecia. Jego uwagę skupiają przede wszystkim filozofie, które woli od innych, a „miast wspominać o rzeszy filozofów, którzy wnieśli jakikolwiek wkład do tej dziedziny [...1 zajmuje się nieco bardziej wnikliwie działalnością stosunkowo niewielu wybitnych filozofów" (zob. s. 3). Znamienne - Ayer nie poświęca ani zdania pojęciu wybitnego filozofa. Kto jest wybitnym filozofem? Nie byłoby łatwo odpowiedzieć ogólnie na to pytanie. Powiedzmy więc operacyjnie - to ten, kto uchodzi w danej chwili w oczach ludzi poinformowanych za wybitnego filozofa. Zasługą Ayera jest to natomiast, że zajął się kilkoma wybitnymi filozofami mniej znanymi niż Wittgenstein czy Russell, takimi jak C. i. Lewis, C. D. Broad, M. Merleau-Ponty.

Mamy więc kilkunastu wybitnych filozofów z najgłośnieszych orientacji filozoficznych XX wieku. Każdy z nich interesuje Ayera jako badacz, lecz nie byle jakich zagadnień, a podstawowych.

Otrzymujemy przede wszystkim opisy proponowanych przez różnych myślicieli teorii rzeczywistości, a stałe motywy tych opisów to kwestia miejsca przedmiotów fizycznych w „umeblowaniu świata" oraz. kwestia relacji między składającymi się na świat rodzajami tworzywa, w szczególności między umysłem a ciałem. Sporo uwagi poświęca przy tym Ayer ontologiom niekonwencjonalnym, monizmowi neutralnemu Jamesa i Russella, traktującym owe rodzaje tworzywa jako produkty naszych sposobów porządkowania jednego materiału, który składa się na świat. W równej mierze zajmują Ayera epistemologie jego filozofów, w szczególności ich teorie percepcji z naczelnymi pytaniami; Co jest przedmiotem percepcji? Jaka jest wartość poznawcza percepcji? Zajmują go także podstawowe rozstrzygnięcia dotyczące natury i działania języka, w szczególności odpowiedzi na pytania: Na czym polega to. że wyrażenia znaczą? Na czym polega to. że rozumiemy wyrażenia? I zajmują go filozofie moralności, z którymi występują wybrani przez niego myśliciele, a w tej dziedzinie, podobnie, ich odpowiedzi na pytania podstawowe: O czym mówią oceny i normy moralne? Co je uzasadnia?

(B) Tak wygląda tematyka Ayerowskiego obrazu filozofii XX wieku. A oto jak wyglądają jego środki obrazowania, oraz te, których używa wyrażając swoje postawy wobec tego, co obrazuje.

Mamy przede wszystkim opisy. Historyk filozofii, niezależnie od autoramentu, musi zaczynać od narracji - najpierw trzeba opowiedzieć historię, potem przychodzi reszta. Opisy Ayera mają to do siebie, że są zwarte. rozjaśniają opisywane filozofie, odsłaniają sedna stanowisk, ukazują nerwy argumentacji, ujawniają często ukryte intencje i cele rozwiązali filozoficznych. Znalazłem u Ayera. na przykład. jeden z najlepszych znanych mi opisów Russella teorii deskry-pcji (zob. s. 36 n.): lapidarne a pouczające ujęcie Moore’a koncepcji błędu naturalistycznego (zob. s. 58 n.); wzorowe przedstawienie trzech teorii dotyczących zależności między danymi zmysłowymi a przedmiotami materialnymi (zob. s. 86). 1 tak dalej, idąc przez opisy, których lekturę kończy się z uczuciem ulgi - że nareszcie wiadomo, o co chodzi.

Mamy doraźne sprzeciwy Ayera w^robec poszczególnych tez i argumentów (zob. np. uw^ragę o argumentacji Moore'a przeciw' zabójstwu, s. 64) oraz całościowe krytyki doktryn i teorii filozoficznych (zob. krytykę Russella teorii percepcji, s. 46 n.; krytykę Moore’a reputacji idealizmu, s. 76 n.; krytyczne komentarze do semantyki C. I. Lewisa, s. 129 n.; krytykę różnych idei Traktatu Wittgensteina, w szczególności jego tezy, że zdania samego Traktatu są bezsensowne, ⁽>raz jego pojęcia zdań elementarnych, a także krytykę tez metafizycznych Traktatu. s. 144 n.; wreszcie krytykę falsyfikacjonizmu i anty-indukcjonizmu Poppera. s. 168 n.). Ayer wypowiada też ostre syntetyczne oceny (np. taką, że Moore'a teoria sądów jest niedorzeczna, zob. $• 75). Dociera do utajonych założeń różnych rozwiązań (wskazuje ⁿP-, żc utajonym założeniem Moore’a obrony zdrowego rozsądku jest myśl. iż mamy wystarczające uzasadnienia naszych przekonań zdro-