�wiczenie

1.1. Zwierciadła i lampy. Kategoria wyobraźni w filozofii i estetyce

„Pan Cogito nigdy nie ufał / sztuczkom wyobraźni⁷¹¹ - pisze Zbigniew Herbert w pierwszych wersach wiersza Pan Cogito i wyobraźnia. Nie tylko Pan Cogito im nie ufał. Z pewną podejrzliwością, choć i nie bez szacunku, traktował je już Platon, który w słynnym sformułowaniu zawartym w Państwie domagał się usunięcia z utopijnego idealnego państwa-miasta wszystkich poetów jako tych, którzy tworzą imitacje postaci i cnót, nie dotykając przy tym prawdy². Tę z pewnością jeszcze nieusystematyzowaną refleksję nad naturą wyobraźni tradycyjnie uznaje się za początek filozoficznego namysłu nad tym pojęciem³. Dla porządku należy zauważyć, że Platon nie rozwinął żadnej konkretnej teorii wyobraźni, uznając ją za siłę irracjonalną, objawiającą się w chw ilach, w których artysta - pod wpływem boskiego natchnienia - „traci rozum⁷⁷. Autor Państwa często zresztą utożsamiał ją po prostu z wytworami fantazji.

Istotnego rozróżnienia z punktu widzenia teorii wyobraźni dokonał dopiero Arystoteles. Oddzielając wyobraźnię od kategorii rozumu i mniemania, Stagiryta definiował ją jako „ruch wywołany przez aktualne spostrzeżenie”⁴, natychmiast też dodając wyjaśnienie etymologiczne:

A ponieważ wzrok jest najwybitniejszym zmysłem, dlatego wyobraźnia [...] uzyskała swą nazwę od światła, bez światła bowiem niemożliwe jest widzenie.⁵

¹    Zbigniew Herbert: Pan Cogito i wyobraźnia W tegoż: ,Jłaport z oblężonego Miasta” i inne wiersze Wrocław 1992 s. 25-27. Wszystkie cytaty wiersza pochodzą z tego wydania

²    Por. S. Szczepaniak Rola wyobraźni w tworzeniu przestrzeni życia społecznego W Wyobraźni a jako jaźń twórcza. Studia z estetyki, literatury i sztuki Red. E. Podrez, A. Czyż Warszawa 2002, s. 53

³    Por. J. Sochoń Wyobraźnia w filozofii. (Zagrożenia i nadzieje) W Wyobraźnia jako jaźń twórcza..., s. 16-19.

⁴    Arystoteles O duszy' Przeł. P, Siwek Warszawka 1988, s. 124

⁵    Tamże, s. 124

Wykonane ćwiczenie przesłać na: [e-mail]